NAJNOWSZE DONIESIENIA NA TEMAT OLEJU KOKOSOWEGO
Już od dłuższego czasu obserwujemy na świecie modę na olej kokosowy, chociaż zaufanie w Polsce zdobył on dopiero około 3 lata temu. Ponad 75% Amerykanów i 37% amerykańskich dietetyków uważa go za bardzo zdrowy. Różnice te wynikają z powielania błędnych informacji, niepopartych badaniami naukowymi. Olej kokosowy uważany jest za remedium na wszelkie dolegliwości, optymalny tłuszcz do smażenia, gotowania, a nawet dodatek do kaw (tzw. bulletproof coffee). ''Zwalcza'' wirusy i bakterie, wspiera odporność, redukuje cholesterol, reguluje pracę tarczycy, a nawet pomaga w utracie kilogramów - czy aby na pewno? Nie zawsze jego działanie jest tak zbawienne. Może powinno się używać oleju kokosowego wyłącznie jako masło do ciała lub odżywiający balsam do włosów? Ten tekst, oparty na najnowszych doniesieniach z naukowego świata, rozwieje wszelkie wątpliwości.
BUDOWA CHEMICZNA I FUNKCJE OLEJU KOKOSOWEGO
Olej kokosowy składa się w 40-50% ze średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych MCT – od C6 do C12. Są one łatwiej trawione, lepiej wchłaniane oraz stanowią szybkie źródło energii w porównaniu z kwasami tłuszczowymi o długim łańcuchu. Ze względu na ich pożywność dodaje się je do mleka dla niemowląt. Dodatkowo, nie potrzebują żółci, ani karnityny w celu transportu do mitochondriów. Niektóre z MCT, takie jak kwas laurynowy i kaprynowy wykazują właściwości przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe. Jednak należy pamiętać, że nie powinno się akceptować żywności tylko dlatego, że pewna jej część ma korzystne działanie.
WSPOMAGANIE LECZENIA CHOROBY ALZHEIMERA
Lockyer i wsp. zasugerowali, że olej kokosowy pomaga w leczeniu choroby Alzheimera poprzez indukcję łagodnej ketozy. Badania te nie zostały jednak przeprowadzone u ludzi, dlatego nie możemy mówić o jego bezpośrednim działaniu na funkcje mózgu zarówno u osób zdrowych, jak i z upośledzonymi funkcjami poznawczymi [1].
NASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE I NISKA WARTOŚĆ ODŻYWCZA
Olej kokosowy nie zawiera kwasów omega-3, których brakuje w diecie Polaków. Pozbawiony jest również witamin (ma w swoim składzie tylko niewielkie ilości witaminy K), minerałów. Jest to w około 90% tłuszcz nasycony, zwiększający ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego i niektórych nowotworów [2]. Tą ilość porównać można do tłuszczu zwierzęcego – masła, które zawiera 63% SFA (ang. saturated fatty acids; kwasy tłuszczowe nasycone), łoju składającego się z nich w 50% i smalcu, mającego ich zaledwie 39%. Olej kokosowy zawiera najwięcej nasyconych kwasów tłuszczowych spośród wszystkich olejów roślinnych.
FRAKCJE CHOLESTEROLU I REAKCJE REDOX
W porównaniu do oliwy z oliwek czy oleju rzepakowego znacząco zwiększa poziom cholesterolu frakcji LDL. Jednak należy pamiętać, że wysoka wartość "złego cholesterolu" nie świadczy jednoznacznie o niepokojącym problemie. Ważna jest również frakcja VLDL, ox-LDL oraz ox-HDL. Nawet cholesterol HDL w postaci utlenionej znacznie zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy naczyń krwionośnych. Trzeba mieć świadomość, że w procesie powstawania blaszki miażdżycowej najważniejsze są reakcje utleniania oraz redukcji.
WIELONIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE, KTÓRYCH NIE MA W OLEJU KOKOSOWYM
Pomijane bezzasadnie w diecie współczesnego człowieka wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) zmniejszają ryzyko chorób układu krążenia nawet o 30%, dlatego należy zwiększyć ich ilość na rzecz ograniczenia SFA, co rekomendują FDA, WHO, IŻŻ oraz American Heart Association [3, 4].
WPŁYW OLEJU KOKOSOWEGO NA ZDROWIE CUKRZYKÓW
Cukrzyca jest głównym czynnikiem ryzyka rozwoju miażdżycy. U diabetyków charakterystyczny jest zaostrzony stres oksydacyjny indukowany przez hiperglikemię [35, 36]. Proces ten może spowodować obrażenia śródbłonka naczyniowego. Abou-Seif i wsp. wykazali, że pacjenci z cukrzycą typu 2 spożywający olej kokosowy mają zmniejszone stężenia enzymów antyoksydacyjnych - dysmutazy ponadlenkowej (SOD) i całkowitego glutationu (GSH) w osoczu w porównaniu do kontroli [37]. Takie same wyniki uzyskali Sabitha i wsp. (SOD 5.59±1.14 vs 4.67±0.98 i GSH 7.14±0.7 vs 5.5±0.87) [6].
SZKODLIWOŚĆ OLEJU KOKOSOWEGO - STANOWISKA AHA
American Heart Association (AHA) wystosowało 15 czerwca 2017 roku oficjalne oświadczenie, zajmując jednocześnie stanowisko opowiadające się za szkodliwością oleju kokosowego. Oświadczenie to zostało poparte dowodami naukowymi, mówiącymi że zbyt wysokie stężenie nasyconych kwasów tłuszczowych pochodzących z oleju kokosowego może przyczynić się do wystąpienia chorób serca poprzez podnoszenie frakcji cholesterolu LDL.
Warto jednak odnieść się zarówno do tego, jak i do wcześniejszych raportów AHA. Kilka lat temu, towarzystwo to krytykowało spożywanie jaj, zezwalając na maksymalnie trzy sztuki tygodniowo. Dzisiaj wiemy, że jedząc ich o wiele więcej możemy również cieszyć się zdrowiem. W raporcie z bieżącego roku również popełniono kilka błędów. Przeoczono chociażby wpływ oleju kokosowego na wzrost lipoproteiny HDL oraz obniżenie poziomu trójglicerydów we krwi.
Wielokrotnie użyto również ogólnego pojęcia „oleje roślinne” utożsamiając je z pojęciem zdrowego wyboru, w żaden sposób nie wyjaśniając dlaczego omawiany kokosowy jest gorszy chociażby od słonecznikowego, a także nie zwracając uwagi na to, że olej kokosowy to przecież również olej pochodzenia roślinnego, co może wprowadzać konsumentów w błąd [5].
OLEJ KOKOSOWY - CZY NA PEWNO MA SAME WADY?
Swoją uwagę poświęcić też należy prozdrowotnym właściwościom oleju kokosowego, a więc pora na jego zalety. Od tysięcy lat stanowi on podstawę diety ludności bytującej w strefie międzyzwrotnikowej. Już w latach 30. XX wieku dr Weston Price zbadał kondycję zdrowotną mieszkańców Australii i Oceanii. Mimo spożywania dużej ilości produktów kokosowych osoby te były szczupłe i zdrowe, w większości przypadków miały dużo mniejsze ryzyko chorób układu krwionośnego (CVD ang. cardiovascular diseases) niż Europejczycy czy Amerykanie [7].
POMOC W CHOROBACH PRZEWODU POKARMOWEGO
W badaniach in vivo (brakuje tych przeprowadzonych bezpośrednio u ludzi) oraz in vitro olej kokosowy poprzez zawarte w nim kwasy MCT wykazuje działanie bakteriostatyczne, antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwbólowe, znieczulające oraz przeciwgrzybicze [8, 9]. Warto wiedzieć, że często kwasy te wykorzystywane są u osób z zapaleniem trzustki, chorobą Leśniowskiego-Crohna, w chorobach pęcherzyka żółciowego, IBS (zespół jelita drażliwego) w postaci biegunkowej, SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego) czy we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. Inne oleje roślinne są zazwyczaj źle tolerowane przez osoby z chorobami przewodu pokarmowego [10]. Dlatego bardzo często olej kokosowy podaje się poważnie chorym pacjentom oraz osobom z problemami trawiennymi i karmionymi pozajelitowo.
OBRÓBKA TERMICZNA
Olej kokosowy śmiało można wykorzystywać do smażenia, ze względu na dużą zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych, które przy poddaniu ich wysokiej temperaturze nie ulegają oksydacji, a także z uwagi na wysoki punkt dymienia tego rodzaju tłuszczu.
WIELOKIERUNKOWE DZIAŁANIE
U osób badanych przez dr Price’a poziom metabolizmu spoczynkowego był znacząco wyższy niż w przypadku osób opierających swoją dietę na tłuszczach odzwierzęcych [7]. Co więcej, wykazano hepatoprotekcyjne działanie oleju kokosowego, indukowane spożyciem alkoholu, toksynami czy bakteriami [11]. Pomoże on również osobom starającym się o szczupłą sylwetkę i zdrową skórę [12].
Zostało już powiedziane, że omawiany olej może zwiększać cholesterol LDL, ale również HDL, działać antyoksydacyjnie i obniżać poziom trójglicerydów. Stąd można wyciągnąć wniosek, że końcowy wpływ na serce wcale nie musi być niekorzystny. Formułowanie twierdzeń, że olej kokosowy jest szkodliwy ze względu na zwiększanie frakcji LDL jest niewłaściwe, gdyż człowiek nie składa się jedynie z układu sercowo-naczyniowego. Jak dowiadujemy się, można znaleźć również wiele pozytywnych właściwości tego tłuszczu.
ROZSĄDEK PRZEDE WSZYSTKIM!
We wszystkim należy zachować umiar – przy połączeniu diety wysokowęglowodanowej z wieloma źródłami tłuszczów nasyconych, w tym oleju kokosowego, łatwo będzie o szkodę dla zdrowia, szczególnie przy dodatnim bilansie kalorycznym. Olej kokosowy ma swoje zalety, ale sprawdza się głównie w dietach nisko- oraz średniowęglowodanowych, a także zbilansowanych pod względem energetyczności.
PODSUMOWANIE
Do tej pory brakuje dużych, dobrze kontrolowanych badań przeprowadzonych u ludzi, które zostałyby opublikowane w rekomendowanych czasopismach medycznych i dietetycznych, wykazujących jednoznaczne właściwości oleju kokosowego. Osoby bez czynników ryzyka rozwoju CVD, przy zbilansowanej diecie i higienicznym stylu życia mogą go włączyć do jadłospisu w niewielkich ilościach. Większą uwagę należy jednak poświęcić kwasom tłuszczowym z rodziny omega-3, występujących w oleju lnianym czy rzepakowym. Poza tym, zaleca się spożywanie innych naturalnych źródeł tłuszczu, takich jak nasiona, pestki, orzechy, awokado, czy chociażby cały orzech kokosa, który bogaty jest w przeciwutleniacze zmniejszające niekorzystne działanie SFA. Unikać zaś należy twardych margaryn, kwasów tłuszczowych trans, nadmiaru cukrów prostych (pochodzących chociażby z syropu glukozowo-fruktozowego) oraz ogólnie rzecz ujmując – żywności wysokoprzetworzonej.
LITERATURA
1. Lockyer S., Stanner S.: Coconut oil – a nutty idea? 2016 British Nutrition Foundation Nutrition Bulletin, 41, 42-54
2. Boateng L., Ansong R., Owusu W.B., Steiner-Asiedu M.: Coconut oil and palm oil's role in nutrition, health and national development: A review. Ghana Med J 2016; 50(3): 189-196
3. Eyres L., Eyres M.F., Chisholm A., Brown R.C.: Coconut oil consumption and cardiovascular risk factors in humans. Nutrition Reviews Vol. 74(4): 267-280
4. Dietary Fats and Cardiovascular Disease a Presidential Advisory From the American Heart Association. Circulation. 2017; 135: 00-00
5. Sacks F.M., Lichtenstein A.H., Wu J.H.Y.: Dietary Fats and Cardiovascular Disease: A Presidential Advisory From the American Heart Association – AHA Presidential Advisory
6. Sabitha P., et al.: Comparison of lipid profile and antioxidant enzymes among south Indian men consuming coconut oil and sunflower oil. Indian Journal of Clinical Biochemistry, 2009
7. The work of Weston A. Price; dietetics and dental diseases. Med Hyg (Geneve). 1950 May 15;8(170):183
8. Papamandjaris AA., White MD., Raeini-Sarjaz M., Jones PJ.: Endogenous fat oxidation during medium chain versus long chain triglyceride feeding in healthy women. Int J Obes Relat Metab Disord. 2000 Sep;24(9):1158-66
9. Yeap SK., Beh BK., Ali NM., et al.: Antistress and antioxidant effects of virgin coconut oil in vivo. Exp Ther Med. 2015 Jan;9(1):39-42
10. Vijayakumar M., Vasudevan DM., et al.: A randomized study of coconut oil versus sunflower oil on cardiovascular risk factors in patients with stable coronary heart disease. Indian Heart J. 2016 Jul-Aug;68(4):498-506
11. Zakaria ZA., Rofiee MS., Somchit MN., et al.: Hepatoprotective activity of dried- and fermented-processed virgin coconut oil. Evid Based Complement Alternat Med. 2011;2011:142739
12. Assunção ML., Ferreira HS., et al.: Effects of dietary coconut oil on the biochemical and anthropometric profiles of women presenting abdominal obesity. Lipids. 2009 Jul;44(7):593-601
13. Jakus V. The role of free radicals, oxidative stress and antioxidant systems in diabetic vascular disease. Bratisl Lek Listy 2000; 101: 541-51.
14. Hamanishi T, Furuta H, Kato H, Doi A, Tamai M, Shimomura H, et al. Functional variants in the Glutathione Peroxidase-1 (GPx-1) gene are associated with increased intima-media thickness of carotid arteries and risk of macrovascular diseases in Japanese type 2 diabetic patients. Diabetes 2004; 53: 2455-60. 37.
15. Abou Seif MA, Youssef AA. Evaluation of some biochemical changes in diabetic patients. Clin Chim Acta 2004; 346: 161-70.