RABDOMIOLIZA – NIEBEZPIECZNY ROZPAD MIĘŚNI
Rabdomioliza (niebezpieczny rozpad mięśni) to pojęcie, z którym nie spotykamy się często jednak nie oznacza to, że należy je bagatelizować. Czym dokładnie jest rabdomioliza, jak się objawia, kto jest nią zagrożony i w jaki sposób można ją leczyć?
RABDOMIOLIZA – JAK POWSTAJE?
Rabdomioliza jest to zespół chorobowy, który charakteryzuje się intensywnym rozpadem mięśni poprzecznie prążkowanych. Jednym z najgroźniejszych powikłań tego stanu jest niewydolność nerek. Opis rabdomiolizy najlepiej zacząć od wyjaśnienia mechanizmu, który leży u jej podstawy. Do rozpadu mięśni dochodzi w wyniku zadziałania czynników uszkadzających. Można podzielić je na dwie grupy:
- Fizyczne, m.in. termiczne, mechaniczne;
- Niefizyczne, m.in. urazy, niedokrwienie kończyn/-y w wyniku zatoru, długotrwałe unieruchomienie (np. u pacjentów po operacjach bariatrycznych i ortopedycznych), ekstremalny wysiłek fizyczny, porażenie prądem, udar cieplny, zatrucie lekami, zatrucie alkoholem lub narkotykami, tężec;
Po zadziałaniu czynnika lub czynników uszkadzających mięśni, dochodzi do zaburzeń metabolicznych w miocytach (komórkach mięśniowych), które prowadzą do rozpadu ich błon komórkowych. Gdy do tego dojdzie, zawartość miocytów wydostaje się na zewnątrz, do płynu pozakomórkowego. To właśnie związki, które przedostają się z komórek mięśniowych do płynu pozakomórkowego stwarzają poważne zagrożenie. Uwalniający się kwas mlekowy przyczynia się do powstania kwasicy metabolicznej. Z kolei potas pochodzący z wnętrza miocytów może wywoływać groźne zaburzenia rytmu serca. Niebezpieczeństwo stanowią także fosforany, które odkładają się w tkankach miękkich. Z wnętrza miocytów wydostaje się również kreatyna oraz mioglobina, która jest głównym czynnikiem uszkodzenia, a dalej niewydolności nerek w przebiegu rabdomiolizy. Mioglobina rozpada się na globinę oraz część hemową, która działa toksycznie na cewki nerkowe. Jony żelaza pochodzące z części hemowej przyczyniają się do powstawania wolnych rodników i inaktywują tlenek azotu, co prowadzi do martwicy cewek nerkowych i niewydolności nerek. Ostra niewydolność nerek pojawia się u około 30-40% pacjentów z czego 40% wymaga dializy.
KTO JEST NARAŻONY NA ROZPAD MIĘŚNI?
Choć o rabdomiolizie nie mówi się często, to nie jest to wcale świeżo odkryty zespół chorobowy. Pierwsze wzmianki o nim pojawiły się w XX wieku. Jeśli nie wiemy, co kryje się pod pojęciem rabdomioliza, to warto się z nim zapoznać, ponieważ wczesna diagnoza i leczenie czyni ją stanem odwracalnym. Kto jest szczególny narażony na rozpad mięśni? Do grupy ryzyka należą:
- pacjenci po operacjach bariatrycznych, operacjach naczyniowych (m.in. tętniaka jamy brzusznej), operacjach ortopedycznych;
- sportowcy podejmujący ekstremalnie ciężki wysiłek fizyczny;
- osoby po porażeniu prądem;
- osoby z udarem cieplnym;
- pacjenci z zakażeniami ogólnoustrojowymi i miejscowymi;
- pacjenci po urazach o charakterze zmiażdżenia;
- narkomani (heroina, kokaina, LSD, amfetamina stymulują rozpad mięśni);
- alkoholicy;
Najczęstszą przyczyną rozpadu mięśni jest niedotlenienie na skutek niedokrwienia dużych grup mięśniowych. Taka sytuacja ma miejsce u pacjentów po operacjach naczyniowych, urazach i z zakażeniami.
DIAGNOSTYKA
Jak rozpoznać, że mamy do czynienia z niebezpiecznym dla zdrowia i życia intensywnym rozpadem mięśni poprzecznie prążkowanych?
OSOBY PRZYTOMNE
Osoba przytomna jest w stanie samodzielnie określić, że coś złego dzieje się w jej organizmie. Objawami charakterystycznymi dla rozpadu mięśni jest ból oraz sztywność mięśni, przykurcze mięśniowe, obrzęk oraz charakterystyczne ciemne lub czerwono-brunatne zabarwienie moczu spowodowane obecnością mioglobiny. Oprócz tego mogą pojawić się objawy nieswoiste, m.in. osłabienie, nudności oraz wymioty, bóle brzucha i zaburzenia świadomości.
OSOBY NIEPRZYTOMNE
U osób nieprzytomnych diagnostyka jest utrudniona, ponieważ pacjent nie jest w stanie zasygnalizować personelowi medycznemu, że dzieje się coś niepokojącego. W związku z tym podstawą diagnozy jest badanie fizykalne przeprowadzone przez lekarza. Niepokojące objawy to sztywność mięśni, charakterystyczne zabarwienie kończyn, a także zmiany skórne w postaci pęcherzy. Kluczową rolę w diagnostyce odgrywają również badania laboratoryjne. Podstawą jest oznaczenie aktywności kinazy kreatynowej, której stężenie zwiększa się już po 1-3 godzinach od momentu uszkodzenia mięśni. W diagnostyce stosuje się również oznaczenie mioglobiny, które jest szczególnie istotne na początku leczenia. W badaniach laboratoryjnych charakterystyczny jest również wzrost stężenia potasu oraz stężenia mocznika, AspAT, dehydrogenazy mleczanowej, fosforanów oraz obniżenie poziomu wapnia.
LECZENIE
Podstawą leczenia jest usunięcie czynnika uszkadzającego mięśnie. Pacjenci poddawani są również intensywnej płynoterapii już od momentu postawienia diagnozy. Do płynów dodaje się często wodorowęglan sodu oraz mannitol, aby dodatkowo chronić nerki. W leczeniu ważna jest również stała kontrola poziomu kwasu mlekowego. Dodatkowo w przypadku pacjentów, u których doszło już do niewydolności nerek wprowadza się hemofiltrację.