Cukrzyca ciążowa (ang. gestational diabetes mellitus, GDM) to zaburzenie gospodarki węglowodanowej, które po raz pierwszy ujawnia się w trakcie ciąży. Choć nie zawsze daje wyraźne objawy, może prowadzić do poważnych konsekwencji zarówno dla matki, jak i dziecka. Dzięki odpowiedniej diagnostyce, kontroli glikemii i leczeniu możliwe jest ograniczenie ryzyka powikłań. Jak wygląda leczenie cukrzycy ciążowej? Jak ją rozpoznać?
Cukrzyca ciążowa (GDM) to stan hiperglikemii (gdy stężenie glukozy we krwi przekracza dopuszczalne normy) diagnozowany w ciąży i na ogół ustępujący po porodzie [1]. Należy jednak pamiętać, że cukrzyca ciężarnych może powodować szereg powikłań zarówno dla matki (m.in. stan przedrzucawkowy, nadciśnienie tętnicze krwi), jak i dla dziecka (np. przedwczesny poród, wysoka masa urodzeniowa) [1].
Diagnoza cukrzycy ciążowej odbywa się najczęściej między 24. a 28. tygodniem ciąży, co jest związane z koniecznością wykonania w tym okresie ciąży doustnego testu tolerancji glukozy, czyli OGTT [2]. Wysoki poziom glukozy we krwi może pojawić się nawet wówczas, gdy ciężarna dba o utrzymanie prawidłowej masy ciała, jednak nadwaga i otyłość znacznie zwiększają ryzyko cukrzycy [2].
Terminy „cukrzyca ciążowa” i „cukrzyca w ciąży” bywają błędnie używane zamiennie. Jednakże pod względem klinicznym oznaczają dwie różne sytuacje:
W obu przypadkach ważne jest zarządzanie glikemią, ale jednostki te różnią się potencjalnymi powikłaniami, sposobami leczenia i monitorowaniem.
Do kluczowych czynników ryzyka występowania cukrzycy ciążowej należą:
Mechanizm rozwoju cukrzycy ciążowej związany jest przede wszystkim z fizjologiczną insulinoopornością w ciąży, nasilającą się zwłaszcza w drugim i trzecim trymestrze, spowodowaną działaniem hormonów łożyskowych (m.in. laktogen łożyskowy) [3].
Dodatkowo istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne i epigenetyczne — badania wskazują na polimorfizmy w genach takich jak TCF7L2, IRS1, KCNQ1, które mogą predysponować do dysfunkcji komórek β trzustki lub zwiększonej insulinooporności [4].
Wiele kobiet z cukrzycą ciążową nie odczuwa wyraźnych objawów. Typowe symptomy mogą obejmować:
Podwyższone stężenie glukozy u kobiet ciężarnych nie zawsze manifestuje się jak w klasycznej cukrzycy, dlatego kluczowe jest wykonanie badań przesiewowych i regularne monitorowanie poziomu cukru.
Diagnoza obejmuje pomiar stężenia glukozy w czasie ciąży, co jest zgodnie z międzynarodowymi i krajowymi wytycznymi Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników [5]. Typowy schemat uwzględnia:
Rozpoznanie cukrzycy ciążowej jest wskazaniem do wdrożenia odpowiedniego postępowania, zgodnie z zaleceniami lekarza, w tym prawidłowej diety i umiarkowanej aktywności fizycznej. W większości przypadków postępowanie farmakologiczne nie jest potrzebne.
Nieleczona lub źle kontrolowana cukrzyca ciążowa może prowadzić do poważnych powikłań:
Jak widać, kobiety w ciąży z podwyższonym poziomem glukozy powinny systematycznie kontrolować wartość glikemii. Łatwo o to zadbać nawet w warunkach domowych przy pomocy glukometru.
Postępowanie w cukrzycy opiera się na kilku filarach i uzależnione jest od wielu czynników, w tym współistnienia chorób przewlekłych np. nadciśnienia tętniczego.
Filar 1: Modyfikacja stylu życia: stosowanie diety (w tym głównie produkty o niskim indeksie glikemicznym, regularne spożywanie posiłków) i regularna aktywność fizyczna są pierwszą linią terapii zgodnie ze wszystkimi wytycznymi.
Filar 2: Monitorowanie glikemii: samokontrola glukozy krwi (np. pomiary na czczo i poposiłkowe).
Filar 3: Terapia farmakologiczna: jeżeli zmiany stylu życia nie zapewniają kontrolowanej glikemii, konieczne może okazać się zastosowanie insuliny. W niektórych przypadkach rozważa się podawanie metforminy [6].
Filar 4: Opieka interdyscyplinarna: włączanie diabetologa, położnika, edukatora diabetologicznego i dietetyka klinicznego.
Dieta w cukrzycy ciążowej powinna opierać się na regularnych posiłkach o niskim indeksie glikemicznym, które pomagają utrzymać stabilny poziom glukozy we krwi. Zaleca się wybór pełnoziarnistych produktów zbożowych, warzyw nieskrobiowych, chudych źródeł białka (białe mięso, niskotłuszczowy nabiał bez dodatku cukru) oraz zdrowych, nienasyconych kwasów tłuszczowych (źródło omega-3, omega-6), takich jak oliwa z oliwek czy orzechy. Ważne jest także łączenie węglowodanów z białkiem i tłuszczem, co spowalnia wchłanianie glukozy i zmniejsza ryzyko nagłych skoków cukru. Kluczowe znaczenie ma odpowiednie nawodnienie oraz unikanie długich przerw między posiłkami, co sprzyja stabilizacji gospodarki węglowodanowej organizmu ciężarnej [7,8].
Zasady odżywiania w ciąży wskazują, aby unikać przede wszystkim produktów wysoko przetworzonych, słodzonych napojów, słodyczy oraz żywności bogatej w cukry proste, które szybko podnoszą stężenie glukozy we krwi [8]. Ostrożność warto zachować także w przypadku owoców o wysokim indeksie glikemicznym (np. winogrona, banany), soków owocowych oraz białego pieczywa. Zalecane jest czytanie etykiet i kontrola zawartości cukru, nawet w produktach pozornie „zdrowych”, takich jak jogurty owocowe czy gotowe płatki śniadaniowe. Przemyślane wybory żywieniowe, wspierane konsultacją z dietetykiem lub diabetologiem, mogą znacząco zmniejszyć ryzyko powikłań dla organizmu matki i wspierać prawidłowy rozwój płodu, a także zdrowie dziecka już po porodzie [7,8].
Kobiety ze zdiagnozowaną cukrzycą ciążową wymagają ścisłego nadzoru. Wskazane są częstsze wizyty położnicze, USG w celu monitorowania wzrostu płodu, a także ocena płynu owodniowego. W niektórych przypadkach decyzja o terminie porodu lub sposobie zakończenia ciąży zależy od kontroli glikemii i kondycji dziecka i leży w gestii lekarza prowadzącego.
Po porodzie, jeśli u matki hiperglikemia ustępuje, kontynuuje się monitorowanie. W przypadku utrzymujących się zaburzeń glukozy konieczne jest dalsze leczenie i badania kontrolne.
W przypadku cukrzycy, która nie jest leczona lub leczenie odbywa się w sposób nieprawidłowy, istnieje ryzyko powikłania okołoporodowego zarówno dla matki, jak i płodu, w tym:
Należy także pamiętać o następstwach długoterminowych, w tym ryzyku rozwinięcia się u matki cukrzycy typu 2 po porodzie. Dziecko kobiety, u której zdiagnozowano cukrzycę ciążową może mieć predyspozycję do otyłości i zaburzeń metabolicznych [1,2].
Aby zminimalizować ryzyko rozwoju cukrzycy ciążowej zaleca się:
Cukrzyca ciążowa to stan wymagający uwagi – mimo że może być bezobjawowa, niesie istotne ryzyko dla matki i dziecka. Dzięki właściwej diagnostyce, leczeniu (dieta, monitorowanie glukozy, ewentualnie podanie insuliny) i opiece multidyscyplinarnej można skutecznie ograniczyć groźne dla matki i dziecka powikłania. Po porodzie ważna jest dalsza obserwacja i badania kontrolne, by ocenić perspektywę długoterminową.
Poniżej znajdują się najczęściej zadawane pytania dotyczące cukrzycy ciężarnych.
Głównie fizjologiczna insulinooporność związana z hormonami łożyskowymi, ale również czynniki genetyczne i styl życia.
Objawy cukrzycy ciążowej nie zawsze są specyficzne i nie każda ciężarna ich doświadcza. W związku z tym, konieczne jest wykonanie badań diagnostycznych, w tym glukozy na czczo i OGTT.
Nie — wiele kobiet kontroluje glikemię poprzez dietę i aktywność, ale jeśli to nie wystarcza, stosuje się insulinę.
U dziecka może dojść do makrosomii (zwiększonej masy), hipoglikemii po porodzie, a w dłuższej perspektywie, zwiększa się ryzyko otyłości i zaburzeń metabolicznych.
Zgodnie z wytycznymi lekarzy i dietetyków klinicznych, w cukrzycy ciężarnych wskazane jest ograniczenie produktów o wysokim indeksie glikemicznym i unikanie nadmiaru prostych cukrów.
Tak, wiele kobiet z cukrzycą ciążową rodzi siłami natury, jeśli ciąża jest prowadzona prawidłowo, a glikemia jest kontrolowana.
Nieleczona cukrzyca w ciąży zwiększa ryzyko powikłań okołoporodowych, makrosomii, hipoglikemii u dziecka, a także długoterminowo – cukrzycy typu 2 u matki i metabolicznych problemów u dziecka.
Często tak — u wielu kobiet glikemia powraca do normy, ale konieczne jest badanie kontrolne po porodzie, gdyż ryzyko utrzymania zaburzeń jest realne.
Tak, przy odpowiednim leczeniu i monitorowaniu ryzyko powikłań można znacząco ograniczyć. Kluczowe są edukacja, kontrola glikemii i stała opieka medyczna.
Hermax sp. z o.o.
Ul. Spokojna 2 lok. 1/1
20-074 Lublin
Pobierz aplikację
