NIEDOBORY ŻELAZA - POWSZECHNY PROBLEM?
Żelazo w organizmie jest jednym z ważniejszych mikroelementów. Wchodzi w skład m.in. białek (takich jak hemoglobina czy mioglobina), enzymów i koenzymów mających istotne znaczenie w procesach odporności i produkcji energii. Bierze udział w syntezie DNA, wpływa na metabolizm cholesterolu, sprzyja procesom detoksykacji w wątrobie. Niedobory żelaza mogą manifestować się zaburzeniem wspomnianych funkcji. Całkowita ilość żelaza waha się w granicach 3,5 g – 5 g z czego ok 70% znajduje się w hemoglobinie (transport tlenu z płuc do tkanek), występuje również w szpiku (proces tworzenia nowych erytrocytów), w wątrobie - magazynowane w formie ferrytyny i hemosyderyny, natomiast we krwi transportowane m.in. dzięki transferynie. Niestety ludzki organizm nie jest w stanie samodzielnie produkować żelaza, dlatego musimy dostarczać je z pożywieniem. Stąd nie trudno o niedobory żelaza.
ZAPOTRZEBOWANIE NA ŻELAZO - ILE DOKŁADNIE GO POTRZEBUJEMY
To zależy od wieku, płci i stanu organizmu.
niemowlęta do 6. miesiąca życia – 6 mg/dobę,
dzieci od 6. miesiąca do 1. roku życia – 10 mg/dobę,
mężczyźni – około 10 mg/dobę,
kobiety – około 18 mg/dobę,
kobiety w ciąży i karmiące piersią – około 27 mg/dobę.
NIEDOBORY ŻELAZA - KTO JEST NA NIE NARAŻONY?
Zgodnie z aktualnymi danymi, niedobory żelaza związane z ubogą dietą dotyczą 10-30% populacji. Inne źródła wskazują, że problem jest znacznie szerszy i dotyczy nawet 30% mężczyzn i 60% kobiet w krajach rozwiniętych.
NIEDOBORY ŻELAZA - GRUPY RYZYKA
kobiety, przy obfitych cyklach menstruacyjnych i w czasie ciąży,
osoby z częstymi krwawieniami (z przewodu pokarmowego, w wyniku urazów, operacji, przy stosowaniu leków przeciwzakrzepowych),
chorujący z przewlekłymi stanami zapalnymi, infekcjami, nowotworami, zakażeniami pasożytniczymi (zobacz: Stan zapalny - Top 10 produktów, które z nim walczą),
sportowcy (tu niedobory są szczególnie odczuwalne, przekładając się na spadek wydolności),
dzieci i młodzież w okresie wzrostu,
osoby z upośledzonym wchłanianiem żelaza (np. osoby stosujące leki zobojętniające sok żołądkowy),
weganie, wegetarianie (czytaj: Dieta wegetariańska - niedobory),
osoby odżywiające się monotonnie, ze źle zbilansowaną dietą opartą na silnie przetworzonych produktach.
SKUTKI NIEDOBORU ŻELAZA
To z czym najczęściej kojarzy się nam niedobór żelaza to anemia, czyli niedokrwistość z niedoboru żelaza (anemia mikrocytarna). Jest to stan chorobowy wynikający z zaburzeń w ilości, wielkości i jakości czerwonych krwinek lub hemoglobiny. Jedną z przyczyn jest właśnie przewlekły niedobór żelaza w organizmie, co skutkuje upośledzeniem wytwarzania erytrocytów. Ich niewielka ilość i słabe wypełnienie hemoglobiną (anemia mikrocytarna), przekłada się na zmniejszoną zdolność do wiązania i transportu tlenu z płuc do tkanek. Najbardziej charakterystyczne objawy to blade powłoki, niebieskie twardówki, ogólne osłabienie, szybkie męczenie przy codziennych czynnościach, duszności czy zawroty głowy. Pewien odsetek chorych z czasem jest w stanie zaadaptować się do tego stanu, a wymienione objawy się zmniejszają, dlatego część chorych bagatelizuje problem.
INNE SKUTKI NIEDOBORU ŻELAZA
senność,
łamliwość i utrata włosów,
spowolnione reakcje,
mimowolne skurcze mięśni,
nerwowość,
poczucie zagrożenia,
depresja,
bezsenność lub inne zaburzenia snu,
osłabienie odporności,
trudności w przełykaniu,
charakterystycznym objawem jest spaczone łaknienie (tzw. pica), czyli nietypowy apetyt na przykład na tynk, ziemię itp.
niedobory żelaza u kobiet w ciąży mogą skutkować poronieniami, wcześniactwem, upośledzeniem umysłowym i innymi zaburzeniami rozwoju – stąd często w tej grupie zaleca się suplementację żelazem.
PODSUMOWUJĄC...
Niedobory żelaza są realnym problemem w naszym społeczeństwie, dlatego jeśli jesteś w grupie ryzyka niedoborów żelaza lub w ostatnim czasie zauważyłeś niekorzystne zmiany w swoim samopoczuciu, które mogę wskazywać na pojawiający się problem, warto wykonać diagnostykę w tym kierunku. Samo wykrycie anemii z niedoboru żelaza jest możliwe już dzięki podstawowej morfologii krwi. Szczególnie warto zwrócić uwagę na takie parametry jak: Hgb (hemoglobina), RBC (liczba czerwonych krwinek), Htc (hematokryt), MCH (średnia masa hemoglobiny w krwince czerwonej), MCV (średnia objętość krwinki czerwonej), MCHC (średnie stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej). Aby ustalić zasoby żelaza w organizmie, warto w badaniach krwi oznaczyć dodatkowo: żelazo, ferrytynę oraz transferynę. Wprowadzając leczenie niedoborów, należy skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem, który dobierze odpowiedni preparat oraz dawkę. W profilaktyce niedoborów tego pierwiastka, warto pamiętać jakie produkty stanowią jego dobre źródło oraz co potencjalnie ułatwia, bądź utrudnia jego wchłanianie w organizmie.
Więcej w: Niedobory żelaza - co jeść?
Autor wpisu: Michał Płecha
Piśmiennictwo:
Jarosz, Normy żywienia dla populacji polskiej- nowelizacja, IŻŻ 2012, 128-130
Orlicz-Szczęsna, J. Żelazowska-Posiej, K. Kucharska, Niedokrwistość z niedoboru żelaza, Curr Probl Psychiatry 2011, 590-594
Daru, NA Cooper, KS Khan, Systematic review of randomized trials of the effect of iron supplementation, PubMed PMID: 26509354