UZALEŻNIENIE OD JEDZENIA – CZY MOŻNA UZALEŻNIĆ SIĘ OD POKARMU?
Czy jest możliwe uzależnienie od jedzenia? Czy istnieje uzależnienie od pokarmu – „paliwa” dla naszego organizmu, energii bez której nie potrafili byśmy przetrwać? Co raz częściej słyszymy, że można uzależnić się od potraw obfitujących w węglowodany proste i tłuszcze, wysokoprzetworzone, a konsekwencją takiego przejadania się jest otyłość.
Zobacz również: Przyczyny otyłości - odrzuć wymówki na bok
CZYM JEST UZALEŻNIENIE?
Uzależnienie jest definiowane jako „nabyty stan zaburzenia zdrowia psychicznego lub psychicznego i fizycznego, który charakteryzuje się okresowym lub stałym przymusem wykonywania określonej czynności lub zażywania psychoaktywnej substancji chemicznej”. Często ten termin stosuje się w odniesieniu do takich zaburzeń psychicznych, jak uzależnienie od narkotyków (narkomanii), leków (lekomanii), alkoholu (alkoholizmu), papierosów, czy innych zachowań np. zakupoholizm, hazard, uzależnienie od gier komputerowych. Diagnozowanie uzależnień odbywa się m.in. w oparciu o klasyfikacje chorób ICD-10 i DSM V.
UZALEŻNIENIE OD JEDZENIA ZDANIEM NAUKOWCÓW
Pojawiają się przypuszczenia, że poczucie błogości/przyjemności powstające w wyniku spożywania pokarmu i przyjęcia narkotyku powstaje w podobnym mechanizmie. Badania przeprowadzone na zwierzętach wykazały, że powtarzające się nieumiarkowane spożywanie cukru przyczynia się do zwiększenia czułości receptorów mózgowych na dopaminę, co ciekawe w podobny sposób jak zażycie substancji psychoaktywnej. W badaniach przeprowadzonych z udziałem ludzi , przy życiu technik neurowizualizacji (pozwalających na unaocznienie struktury i funkcji mózgu), także wykazują istnienie podobieństw dotyczących odpowiedzi fizjologicznych na oczekiwane spożycie smacznego/ulubionego produktu oraz narkotyku (m.in. wydzielanie dopaminy w tych samych obszarach mózgu). Jednakże, mimo wskazanych podobieństw, należy pamiętać, ze spożywanie pokarmów jest bardzo złożonym procesem, w jakim uczestniczy wiele narządów i hormonów naszego organizmu. Nie powinno się sprowadzać jedzenia do bardzo łatwego/prostego systemu nagrody/przyjemności. Oprócz wyżej opisanych badań, istnieją także wyniki takich, które przedstawiają występowanie ważnych różnice dotyczących wytwarzania kilku neurotransmiterów w odpowiedzi na przyjęcie substancji psychoaktywnej oraz przymusowego spożywania pokarmu. Co więcej wyrzut dopaminy, związany jest nie tylko z przyjmowaniem narkotyków, spożywania pokarmu, ale także ze zwykłymi czynnościami naszego życia np. aktywnością fizyczną, słuchaniem muzyki, oglądaniem pięknych widoków. Większość tych reakcji nie staje się od razu uzależnieniem.
UZALEŻNIENIE OD JEDZENIA A SMAK ZAKAZANEGO
Często uzależnienie od jedzenia mylimy z uczuciem silnego pragnienia zjedzenia czegoś co np. może być nam zakazane (będąc na diecie możemy myśleć o skosztowaniu słonych i tłustych przekąsek jakimi do tej pory się zajadaliśmy, a często zakaz ich spożywania potęguje to pragnienie), może kojarzyć się nam z przyjemną chwilą (np. chęć spożycia produktu o smaku kojarzącym się nam np. z dzieciństwem, miłym czasem). Dlatego odpowiednim określeniem dla takich zachowań będzie „pragnienie” niż „uzależnienie”.
UZALEŻNIENIE OD JEDZENIE A NIEOPANOWANE ŁAKNIENIE
Warto wspomnieć o występowaniu zjawiska, jakim jest nieopanowane łaknienie. Co ciekawe występuje ono dość często. Duża grupa osób (dotyczy zarówno kobiet jak i mężczyzn) odczuwa pewien rodzaj nieopanowanego łaknienia w jakimś okresie życia. Produkty, które najczęściej są celem nieopanowanego łaknienia to te, które obfitują tłuszcz i/lub cukry proste. Opisywane zjawisko jak się okazuje jest dla nas istotne, ponieważ może przyczyniać się do nadmiernego spożywania pokarmów, występującego u osób z kompulsywnym jedzeniem, bulimią i otyłością. Istnieją różne opinie próbujące tłumaczyć powiązania pomiędzy nieopanowanym łaknieniem a zaburzeniami odżywiania. W zależności od autora tych opinii, wymienia się znaczenie homeostazy fizjologicznej, mechanizmów uczenia się z uwzględnieniem sensorycznych aspektów żywności, czy reakcje psychologiczne związane z emocjami. Jeżeli nawet nie istnieje uzależnienie od jedzenia, to i tak ważnym aspektem jest zwrócenie uwagi na nasze zachowania związane ze spożywaniem pokarmu. Zaleca się zwracać uwagę kiedy/w jakich sytuacjach/ i po co najczęściej sięgamy w sklepie, co najczęściej pojawia się na naszych talerzach. Warto zachować świadomość i starać się kontrolować to co zjadamy. Nasza dieta nie powinna stawać się naszym pocieszeniem w trudnej chwili, czy czymś na zabicie nudy.
Piśmiennictwo:
Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka: Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Kraków: UWM „Vesalius”, 2007, s. 69–79. ISBN 83-85688-25-0. Yanovski S (2003).
Symposium: Sugar and Fat-From Genes to Culture. Sugar and Fat: Cravings and Aversions. Journal of Nutrition 133:835S-837S. Nogueiras R et al (2007). The central melanocortin system directly controls peripheral lipid metabolism. The Journal of Clinical Investigation. doi:10.1172/JCI31743.
Fallon S et al (2007). Food reward-induced neurotransmitter changes in cognitive brain regions. Neurochemical Research 32:1772-1782.
„Jak pokonać objadanie się” Ch.G.Faiburn, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2014