Cukrzyca typu 1 zaliczana jest do przewlekłych schorzeń o podłożu autoimmunologicznym, w której przebiegu układ odpornościowy gospodarza niszczy komórki trzustki, odpowiedzialne za produkcję insuliny [1]. Niedobór insuliny skutkuje zaburzeniami metabolizmu węglowodanów, tłuszczów i białek. Chorzy wymagają podawania insuliny, monitorowania stężenia glukozy, a także zachowania odpowiedniego stylu życia.
Cukrzyca typu 1 (ang. diabetes mellitus type 1 lub insulin-dependent diabetes mellitus) jest chorobą metaboliczną wynikającą z autoimmunologicznego zniszczenia komórek beta trzustki. Skutkuje to bezwzględnym niedoborem insuliny, która jest kluczowym elementem zapewniającym transport glukozy do komórek. Bez insuliny poziom cukru we krwi rośnie, co prowadzi do hiperglikemii i zaburzeń metabolicznych. Choroba najczęściej ujawnia się w dzieciństwie, okresie dojrzewania lub u młodych dorosłych, ale może wystąpić w każdym wieku [2].
Zgodnie z danymi statystycznymi na świecie z powodu cukrzycy typu 1 choruje ok. 10 milionów osób [3]. Niestety przewiduje się znaczny wzrost zachorowań w kolejnych latach. Alarmujące dane opublikowane przez International Diabetes Federation sugerują, że liczba chorych wzrośnie o ok. 45 proc. do 2050 roku [4].
Należy pamiętać, że rozwój cukrzycy typu 1 to proces wieloetapowy, w którym wpływ genetyki, środowiska i układu odpornościowego wzajemnie się przenikają. Zanim pojawią się pierwsze objawy kliniczne, organizm przez dłuższy czas walczy z postępującą autoimmunizacją, dlatego wczesna identyfikacja osób z grup ryzyka jest kluczowa dla możliwego spowolnienia tego procesu.
Cukrzyca typu 1 rozwija się w wyniku współdziałania czynników genetycznych, środowiskowych i immunologicznych. Liczne badania naukowe wykazały, że kluczową rolę w rozwoju tego rodzaju zaburzeń gospodarki węglowodanowej odgrywają geny z układu HLA klasy II (m.in. HLA-DR3, HLA-DR4), które zwiększają podatność na autoimmunizację. Jednak samo nosicielstwo tych genów nie oznacza, że choroba się rozwinie. Co ciekawe, dziedziczność cukrzycy typu 1 jest znacznie niższa niż w przypadku cukrzycy typu 2 – oznacza to, że u większości pacjentów choroba pojawia się spontanicznie, bez rodzinnej historii cukrzycy [5].
Zwiększonym ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu 1 obarczone są osoby, które w swoim życiu narażone były na częste choroby wirusowe, spowodowane przez m.in. enterowirusy i wirusa Coxsackie typu B oraz toksyny środowiskowe [6].
Najnowsze wyniki badań naukowych dowodzą, że proces autoimmunologiczny, na skutek którego komórki trzustki ulegają dysfunkcji, uzależniony jest także od równowagi mikrobiomu jelit [7]. Nie mniej istotne wydaje się styl życia, w tym głównie przewlekły stres i brak higieny układu nerwowego.
Co ważne, niektóre choroby, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów lub nadciśnienie tętnicze krwi, znacznie zwiększają ryzyko rozwoju hiperglikemii.
Objawy cukrzycy typu 1 rozwijają się zwykle gwałtownie i mogą przypominać infekcję lub ogólne osłabienie. Najczęstsze symptomy hiperglikemii to:
W zaawansowanych przypadkach może dojść do rozwoju kwasicy ketonowej, która objawia się nudnościami, wymiotami, przyspieszonym oddechem i charakterystycznym zapachem acetonu z ust. Niebagatelne znaczenie ma wczesne rozpoznanie symptomów, ponieważ nieleczona cukrzyca typu 1 może prowadzić do ciężkich zaburzeń metabolicznych i śpiączki ketonowej [2]. Edukacja rodziców, nauczycieli i lekarzy pierwszego kontaktu jest niezwykle istotna, by rozpoznać chorobę na wczesnym etapie.
Cukrzyca insulinozależna diagnozowana jest w większości przypadków u ludzi młodych poniżej 35. roku życia. Rozpoznanie choroby jest wieloczynnikowe, a pierwszym sygnałem dla lekarza jest obecność objawów klinicznych w badaniu podmiotowym [8]. Jeżeli zaistnieje podejrzenie cukrzycy typu 1, konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych.
Do rozpoznania cukrzycy wykorzystuje się glikemię przygodną powyżej 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l) wraz z obecnością objawów [8]. Doustny test tolerancji glukozy (OGTT) stanowi kolejne narzędzie diagnostyczne – stężenie glukozy ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) po 2 godzinach pozwala potwierdzić diagnozę. Dodatkowo wykonuje się także oznaczenie hemoglobiny glikowanej HbA1c, a jej wynik ≥ 6,5% (48 mmol/mol) wskazuje na cukrzycę.
W procesie diagnostycznym ważne jest różnicowanie cukrzycy typu 1 z innymi postaciami, takimi jak cukrzyca typu 2, LADA (ang. latent autoimmune diabetes in adults) czy MODY (ang. maturity-onset diabetes of the young). Prawidłowa diagnoza pozwala na wdrożenie właściwego leczenia i uniknięcie powikłań związanych z błędnym postępowaniem terapeutycznym.
Leczenie cukrzycy typu 1 polega na zastępowaniu insuliny, której organizm nie jest w stanie wytwarzać samodzielnie, a także konieczności ciągłego monitorowania glikemii w celu utrzymania stałego poziomu glukozy we krwi. Leczenie insuliną warto wspierać za pomocą odpowiednio dobranej diety, a także aktywności fizycznej.
Wskazówki dla cukrzyków powinny być traktowane przez diabetyków całościowo i obejmować stałą zmianę stylu życia wymagającą wdrożenia tzw. zdrowych nawyków.
Podstawą farmakoterapii jest insulinoterapia – wykonywana najczęściej z pomocą osobistej pompy insulinowej. Wybór podawanej insuliny uzależniony jest od lekarza, który opiera się na indywidualnym przypadku, wynikach badań, wieku, ogólnym stanie zdrowia pacjenta i chorobach współtowarzyszących. Istnieją bowiem insuliny o długim i szybkim działaniu.
Nowoczesne pompy insulinowe często współpracują z czujnikami glukozy, tworząc tzw. zamkniętą pętlę („sztuczną trzustkę”), która automatycznie dostosowuje dawki insuliny. Leczenie uzupełnia edukacja diabetologiczna, wsparcie psychologiczne oraz regularne wizyty kontrolne [8].
Co ważne, pacjent (najczęściej przy wsparciu dietetyka) uczy się przeliczania wymienników węglowodanowych (WW), aby dobrać dawki insuliny do ilości spożytych węglowodanów. Wartość 1 WW odpowiada 10 g przyswajalnych węglowodanów. Dawkę ustala się na podstawie:
Edukacja w zakresie liczenia wymienników, znajomości indeksu glikemicznego i wpływu poszczególnych produktów na poziom cukru stanowi kluczowy element terapii. Włączenie dietetyka klinicznego do zespołu terapeutycznego pomaga zoptymalizować leczenie.
Zarówno lekarze, jak i dietetycy podkreślają, że diabetycy powinni przestrzegać zbilansowanej, lekkiej i elastycznej diety. W codziennym menu nie powinno zabraknąć:
Kluczowe jest, aby w znacznym stopniu ograniczyć spożywanie cukrów prostych, obecnych w słodyczach, napojach słodzonych i daniach typu fast-food. Należy dbać o regularność posiłków i odpowiednie nawodnienie. Dieta powinna być indywidualnie dopasowana przez dietetyka klinicznego [9]. W miarę możliwości warto również zmniejszyć nieco spożywanie owoców, bogatych w cukry proste.
Ponadto warto zwracać uwagę na indeks glikemiczny (IG) i ładunek glikemiczny (ŁG) produktów spożywczych. Produkty o niskim indeksie glikemicznym (np. kasze, warzywa, pełnoziarnisty chleb) powodują wolniejsze uwalnianie glukozy, co ułatwia kontrolę glikemii. Zaleca się spożywanie błonnika (25–40 g dziennie), który wspiera metabolizm węglowodanów i zapobiega nagłym skokom cukru. U osób aktywnych fizycznie należy uwzględnić zwiększone zapotrzebowanie na kalorie i elektrolity [9].
Jak pokazują najnowsze badania, właściwa suplementacja stanowić ważną część profilaktyki cukrzycy. Niedobór witaminy D jest prawdopodobnie związany z zaburzeniem glikemii. Jej regularne przyjmowanie poprawia wrażliwość własnych komórek na insulinę [10].
Styl życia ma ogromny wpływ na kontrolę cukrzycy. Osoby, u których stwierdzono jej obecność powinny pamiętać o kilku czynnikach, które pozwalają przejąć kontrolę nad tą chorobą przewlekłą.
Regularne badania kontrolne (HbA1c, profil lipidowy, ciśnienie krwi) pomagają w utrzymaniu zdrowia na dłuższą metę. Ważna jest też równowaga emocjonalna – techniki relaksacyjne, medytacja czy wsparcie grupowe mogą znacząco poprawić komfort życia [2].
W literaturze okres remisji cukrzycy typ 1 określa się mianem miesiąca miodowego. Występuje ona tuż po rozpoczęciu leczenia, gdy trzustka nadal produkuje niewielkie ilości insuliny. Okres ten trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy, ale nie oznacza wyleczenia [11].
Zaniechanie leczenia cukrzycy lub nieprawidłowo dobrana farmakoterapia, a także brak prawidłowego stosowania się do zaleceń lekarza i dietetyka klinicznego, zwiększa ryzyko pojawienia się powikłań.
Do powikłań cukrzycy typu 1 zalicza się:
Poważne stany hipoglikemii mogą prowadzić do śpiączki, a nawet zgonu.
Poniżej znajdują się odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące cukrzycy typu 1.
Nie ma obecnie skutecznej terapii przywracającej pełną funkcję trzustki. Leczenie polega na kontrolowaniu glikemii i zapobieganiu powikłaniom.
Przy dobrej kontroli glikemii i zdrowym stylu życia – tak długo, jak osoby bez choroby.
Jest to uzależnione od poziomu samodzielności i obecności powikłań. Decyzję wydaje lekarz orzecznik.
Standardem leczenia cukrzycy typu 1 jest codzienne podawanie insuliny, monitorowanie glukozy, odpowiednia dieta i aktywność fizyczna.
Dieta powinna być zrównoważona, z ograniczeniem cukrów prostych i tłuszczów trans. Należy unikać słodzonych napojów, alkoholu i przetworzonej żywności.
Predyspozycja genetyczna zwiększa ryzyko, ale nie decyduje o zachorowaniu. Ryzyko u dziecka wynosi 3–5 proc. [6].
Nie ma udowodnionych metod profilaktyki, choć trwają badania nad immunoterapią zapobiegającą autoimmunizacji.
Cukrzyca typu 1 to choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy niszczy komórki beta trzustki odpowiedzialne za produkcję insuliny, przez co organizm nie jest w stanie jej wytwarzać. Z kolei cukrzyca typu 2 rozwija się stopniowo i wiąże się głównie z insulinoopornością, czyli zmniejszoną wrażliwością tkanek na działanie insuliny. W efekcie w typie 1 konieczna jest terapia insuliną od początku choroby, natomiast w typie 2 często początkowo stosuje się leczenie dietetyczne i doustne leki hipoglikemizujące.
Cukrzyca typu 1 to złożona choroba wymagająca wiedzy, dyscypliny i wsparcia specjalistów. Dzięki nowoczesnym metodom leczenia i technologii diabetycy mogą żyć długo i zdrowo. Kluczowe jest: regularne monitorowanie glikemii, odpowiednia dieta, aktywność fizyczna, edukacja oraz wsparcie emocjonalne.
Ponadto coraz większe znaczenie zyskują rozwiązania technologiczne, takie jak pompy insulinowe, które ułatwiają codzienną samokontrolę. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie pozwalają zmniejszyć ryzyko powikłań i poprawiają jakość życia pacjentów. Niezwykle ważna jest także edukacja diabetologiczna, która pomaga pacjentom lepiej rozumieć mechanizmy choroby i podejmować świadome decyzje terapeutyczne.
Hermax sp. z o.o.
Ul. Spokojna 2 lok. 1/1
20-074 Lublin
Pobierz aplikację
