CUKRZYCA - WAŻNE WSKAZÓWKI

Światowa organizacja zdrowia definiuje cukrzycę jako grupę chorób metabolicznych objawiających się hiperglikemią będącą efektem defektu wydzielania lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia w cukrzycy wiąże się ze zniszczeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością poszczególnych narządów, głównie oczu, nerek, układu nerwowego, serca i naczyń krwionośnych. Ze względu na przyczynę i przebieg choroby, można wyróżnić cukrzycę typu 1, typu 2, cukrzycę ciężarnych.  

XXI WIEK I EPIDEMIA CUKRZYCY

W Polsce, według danych epidemiologicznych, na cukrzycę choruje około 5% społeczeństwa (tj. około 2 miliony osób). Szacuje się, że połowa z tej liczby to przypadki cukrzycy „rozpoznanej” i leczonej. Niestety, pozostałe 50% to przypadki wciąż nierozpoznane i nie poddane leczeniu, które stają się przyczyną wielu groźnych powikłań, m.in.  sercowo -naczyniowych i związanych z układem moczowym (szczególnie z nerkami). Co więcej, literatura podaje, że około 10% populacji polskiej (tj. około 4 miliony osób) to przypadki zaliczane do kategorii stanu przedcukrzycowego i ma podobne znaczenie patogenne, jak cukrzyca. W Polsce cukrzyca nadal staje się  główną przyczyną utraty wzroku u osób dorosłych, niewydolności nerek i amputacji kończyn (często związanych z ciężko gojącymi się ranami i ich nadkażeniami). Dodatkowo choroba ta staje się jednym z głównych czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca oraz  zawału serca, a także częstą przyczyną udarów mózgu, zespołu stopy cukrzycowej, czy wad wrodzonych u dzieci.  

WAŻNE WARTOŚCI DO ZAPAMIĘTANIA !

Prawidłowa glikemia na czczo: 70–99 mg/dl (3,4– –5,5 mmol/l).

Stan przedcukrzycowy — IFG i/lub IG:

- nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG, impaired fasting glucose): 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l);
- nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT, impaired glucose tolerance): w 120. minucie OGTT według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) glikemia 140–199 mg/dl (7,8– –11 mmol/l).

Cukrzyca — jedno z następujących kryteriów:

- objawy hiperglikemii i glikemia przygodna ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l),
- 2-krotnie glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl (≥ 7,0 mmol/l)
- glikemia w 120. minucie OGTT według WHO ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l).

WARTO WIEDZIEĆ! Hemoglobina glikowana (HbA1c) - odsetek HbA1c pokazuje średnie stężenie glukozy we krwi, w okresie ostatnich 3 miesięcy poprzedzających oznaczenie, przy czym około 60% obecnej we krwi HbA1c powstaje w ciągu ostatniego miesiąca przed wykonaniem oznaczeń. Wartość hemoglobiny glikowanej może powiedzieć nam o wyrównaniu choroby (kryterium ogólne wyrównania HbA1c powinno być poniżej lub równe 7%).  

RODZAJE CUKRZYCY

Podział cukrzycy zaprezentowany przez Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne i Światową Organizację Zdrowia:

Cukrzyca typu 1 - charakteryzuje się całkowitym zniszczeniem komórek β wysp trzustkowych. Wskaźnikami niszczenia tych komórek są m.in.: przeciwciała przeciwko komórkom wyspowym (ICA), przeciwciała przeciwko insulinie (IAA), przeciwciała przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego (GAD). Przeciwciała te obecne są u około 90 % chorych. Bezwzględny niedobór insuliny wiąże się z koniecznością jej suplementacji. Na powstanie tego typu cukrzycy wpływa toczący się w organizmie proces immunologiczny lub może ona mieć podłoże idiopatyczne. Obejmuje około 10% wszystkich przypadków cukrzycy. Diagnozowana najczęściej u dzieci, młodzieży i u osób dorosłych poniżej 30 roku życia. Objawia się najczęściej szybkim, gwałtownym początkiem. Pojawia się wysokie stężenie glukozy w osoczu i objawy jemu towarzyszące, m.in. częste oddawanie moczu, silne pragnienie, spadek masy ciała, oznaki odwodnienia i osłabienia organizmu. W niektórych przypadkach dochodzi do rozwoju ostrych powikłań, takich jak kwasica i śpiączka ketonowa.

Cukrzyca typu 2 – obecnie jest to typ najczęściej diagnozowany wśród chorych. Rozwija się z początkowo względnym niedoborem insuliny, a następnie z upośledzeniem produkcji tego hormonu przez komórki β wysp trzustkowych, w następstwie insulinooporności tkanek obwodowych, w szczególności mięśni szkieletowych. Insulinooporność może rozwinąć się z różnych przyczyn, w literaturze najczęściej podaje się np. czynniki genetyczne (tzw. „oszczędny genotyp”- zakłada, że niektóre populacje wykazują cechy genetyczne, które w przeszłości korzystnie wpływały na przeżycie w warunkach ograniczonego dostępu do pokarmu, cechy te stają się szkodliwymi i predysponującymi do rozwoju cukrzycy typu 2 w obecnych czasach obfitej podaży pożywienia i zmniejszenia aktywności fizycznej), czynniki środowiskowe (m.in. brak aktywności fizycznej, zła dieta, otyłość). Chorobami jakie jej towarzyszą są m.in. otyłość androidalna, nadciśnienie tętnicze, dyslipidemie. Uwaga! Jest to typ, który wcześnie rozpoznany może być leczony na początku dietą i ruchem – zmianą stylu życia na zdrowszy. Czasami bywa konieczność włączenia do terapii leków doustnych (np. metforminy). Niestety obecnie z powodu niskiej profilaktyki i edukacji pacjentów, często dochodzi do wyczerpania rezerw trzustkowych i konieczności włączenia insulinoterapii. Jeżeli chcesz uchronić się przed nią pamiętaj wykonywać regularnie badania (m.in. glukozę na czczo), kontroluj swoją masę ciała i dbaj by mieściła się w granicach normy dla wskaźnika masy ciała Body Mass Index (BMI 18,5-24,9kg/m2), zadbaj o ruch każdego dnia, odżywiaj się zgodnie z zasadami zdrowego żywienia jakie wytycza Instytut Żywności i Żywienia lub skorzystaj z porady u dietetyka. Cukrzyca typu 2 jest chorobą początkowo przebiegającą bezobjawowo, dlatego tak ważna jest profilaktyka. Niestety w większości przypadków zostaje wykryta przypadkowo. Jej nie leczenie także wiąże się z silnym ryzykiem wystąpienia chorób związanych z układem krążenia, układem nerwowym. Nieleczona może skończyć się zgonem (zobacz: Insulinooporność - przyczyny, konsekwencje, dieta).

Cukrzyca ciążowa – jest to każde zaburzenie tolerancji glukozy stwierdzone po raz pierwszy lub rozpoczynające się w czasie ciąży. Do grupy zwiększonego ryzyka wystąpienia cukrzycy w okresie ciąży należą m.in.: kobiety w podeszłym wieku, kobiety otyłe, kobiety z glukozurią (stwierdzoną w dwóch przypadkowych badaniach w czasie ciąży), ciąża przebiegająca z wielowodziem, kobiety z nietolerancją glukozy w wywiadzie; w wywiadzie - urodzenie noworodka z masą ciała > 4,5 kg, w wywiadzie rodzinnym - cukrzyca u krewnych pierwszego stopnia.

Cukrzyca o znanej etiologii – związana z m.in.:

- genetyczne zaburzenia funkcji komórek β trzustki (MODY): upośledzenie wydzielania insuliny przy prawidłowym lub minimalnie upośledzonym jej działaniu;
- mukowiscydoza: tutaj cukrzyca pojawia się w wieku kilkunastu lat; po początkowym okresie leczenia pochodnymi sulfonylomocznika w większości przypadków niezbędna jest insulina;
- hemochromatoza: cukrzyca rozwija się w około 50% przypadków i z reguły wymaga leczenia insuliną;
- nadczynność tarczycy: cukrzyca spowodowana antagonistycznym działaniem hormonów tarczycy wobec insuliny (zobacz: Dieta przy nadczynności tarczycy);
- zespół Cushinga: cukrzyca związana z insulinoopornością; insulinooporność jest tym większa, im większe stężenie kortyzolu, spowodowane ektopowym wydzielaniem ACTH;
- niektóre ze stosowanych leków i substancji chemicznych;

STYL ŻYCIA W CUKRZYCY – WAŻNE WSKAZÓWKI

Zadbaj o aktywność fizyczną każdego dnia (wcześniej uzgadniając formę ćwiczeń z lekarzem prowadzącym). Jeżeli miewasz problemy z układem ruchu, zapytaj o możliwość wykonywania określonych ćwiczeń fizjoterapeutę.

Zapamiętaj:

- Przed rozpoczęciem ćwiczeń wykonaj pomiar stężenia glukozy we krwi.
- W trakcie ćwiczeń miej przy sobie tabletki z glukozą/kartonik soku owocowego – na wypadek gdyby doszło w trakcie wykonywania aktywności fizycznej do nagłej hipoglikemii.
- Nie rozpoczynaj ćwiczeń jeżeli poziom glukozy jest zbyt niski – najpierw zjedz niewielki posiłek/przekąskę i odczekaj, aż wzrośnie stężenie glukozy we krwi.
- Na koniec wykonaj ponowny pomiar poziomu cukru we krwi i zadaj sobie pytania: Czy mój poziom glukozy nie jest za niski? Czy muszę zjeść przekąskę?
- Jeżeli ćwiczysz intensywnie – kontroluj poziom glikemii przez najbliższe 36 godzin.
- Zakładaj wygodne obuwie do ćwiczeń by unikać zranień.
- Nie wykonuj ćwiczeń jeżeli poziom cukru wynosi >250 mg/dl lub obecne są ciała ketonowe we krwi lub w moczu.
- Posiłki spożywaj regularnie (4-5 razy dziennie).
- Zaleca się spożywanie pieczywa ciemnego, razowego, pełnoziarnistego. Dobrym wyborem jest chleb orkiszowy czy pumpernikiel. Jeżeli miewasz zgagę wybierz coś delikatniejszego np. pieczywo z mąki graham.
- Zaleca się produkty o niskim indeksie glikemicznym jak: płatki owsiane, kasza gryczana, nasiona roślin strączkowych, makarony gotowane „al dente” (na półtwardo), jabłka, pomarańcze, mleko 2% tłuszczu, jogurty naturalne. Większość warzyw i owoców spożywaj na surowo – jeżeli gotujesz to krótko i w małej ilości wody. Do gotowanych warzyw możesz dodawać niewielką ilość jogurtu lub oliwy.

UWAGA! Indeks glikemiczny oblicza się, dzieląc pole pod krzywą glikemiczną produktu badanego przez analogiczne pole pod krzywą glikemiczną glukozy i następnie mnożąc przez 100. Określa procentowo szybkość zwiększenia stężenia glukozy we krwi po spożyciu produktów w porównaniu ze zwiększeniem, jakie następuje po spożyciu tej samej ilości węglowodanów w postaci czystej glukozy. Mniejszy IG mówi o mniejszym wzroście poposiłkowej glikemii. Tak więc indeks glikemiczny klasyfikuje produkty żywnościowe na podstawie ich wpływu na stężenie glukozy we krwi i czasu pojawienia się zmian.

IG<50 = produkty o małym IG (te należy wybierać przy układaniu codziennego jadłospisu) – np. warzywa zielone, pomidor, marchewka surowa, cukinia, pieczywo pełnoziarniste;

IG 55–70 = produkty o średnim IG (wybieramy je od czasu do czasu)

IG >70 = produktu o dużym IG (jemy sporadycznie) piwo, ziemniaki, biała bagietka, marchewka gotowana, dynia;

Nie słodź! Jeżeli nie potrafisz wypić herbaty bez cukru, szukaj alternatyw w postaci naturalnych słodzików (stewia, ksylitol)

Wyeliminuj z diety alkohol.

Czytaj etykiety produktów spożywczych! Unikaj rzeczy zawierających duże ilości cukru lub syropu glukozowo-fruktozowego.

Unikaj produktów o dużej zawartości tłuszczów (m.in. tłuste mięsa/wędliny, ciastka, kremy, chipsy). Przygotowując mięso do spożycia, oddzielaj widoczny tłuszcz (np. skórę i błonki od mięsa z piersi kurczaka). Zamiast masła używaj oliwę z oliwek. Staraj się ograniczyć smażenie, częściej gotuj na parze lub duś bez tłuszczu bądź piecz w piekarniku w folii/żaroodpornym naczyniu (zobacz również: Dieta niskotłuszczowa - specjalny sposób żywienia).

Zobacz również: Pokonać insulinooporność - Suplementy wspomagające terapię   

CZĘSTE PYTANIA I ODPOWIEDZI

NR 1 „Jak się zachować gdy mój poziom glikemii urośnie do 300 mg% lub wyżej?”

Sprawdź czy w moczu obecny jest cukier i aceton.

Pij dużo wody mineralnej.

Podaj podskórnie/domięśniowo insulinę szybkodziałającą.

Zapytaj o taką możliwość swojego diabetologa, niech poradzi Tobie jak zachować się w takiej sytuacji.

NR 2 „Co to wymiennik węglowodanowy?”

Zawartość węglowodanów w posiłku wyrażona w jednostkach określanych mianem wymienników węglowodanowych (WW) – to ilość produktu zawierającego 10g węglowodanów (ok 42 kcal). Jest to przydatna informacja szczególnie dla osób stosujących insulinoterapię.

NR 3 „Gdzie mogę znaleźć rzetelne informacje na temat cukrzycy?”

Konsultacja z lekarzem, diabetologiem, dietetykiem.

Strony internetowe m.in. https://cukrzyca.info.pl/ (Polskie Towarzystwo Diabetologiczne).

NR 4 „Czy w czasie hipoglikemii lepiej zjeść kostkę czekolady czy wypić szklankę soku winogronowego?”

Lepiej szklankę soku winogronowego, ponieważ cukry w nim zawarte szybciej wchłoną się do naszego organizmu. Czekolada oprócz cukru zawiera inne składniki, także tłuszcz opóźniający wchłanianie cukru, co w obecnej sytuacji nie jest zalecane.

Najlepiej korzystać z cukierków/żeli z glukozą, jakie można zakupić w aptece.

Piśmiennictwo:

https://cukrzyca.info.pl/zalecenia_kliniczne

International Diabetes Federation. Diabetes Prevalence.

http://www.idf.org/home/index.cfm?node=264 Eriksson KF, Lindgarde F: Prevention of type 2 (non-insulin-dependent) diabetes mellitus by diet and physical exercise: the 6-year Malmo feasibility study.

Diabetologia 1991; 34: 891-898. Lindström J et al.: The Finnish Diabetes Prevention Study (DPS). Diabetes Care 2003; 26: 3230-3236.