Nadwaga i otyłość, w tym otyłość brzuszna to bez wątpienia jedne z największych wyzwań zdrowia publicznego XXI wieku. Nadmiar tkanki tłuszczowe i co za tym idzie – zwiększona masa ciała, wpływają nie tylko na wygląd, ale przede wszystkim na zdrowie, prowadząc do pojawiania się wielu chorób. Ich rozwój jest wynikiem złożonych interakcji między genetyką, stylem życia i środowiskiem. Poznanie przyczyn, skutków oraz skutecznych metod profilaktyki i leczenia to klucz do poprawy jakości życia.
Klasyfikacją pozwalającą na odróżnienie nadwagi od otyłości jest wskaźnik BMI, natomiast u dzieci poniżej 18. roku życia parametrem tym jest wartość centylowa masy ciała [1]. Od końca XX wieku obserwuje się stałą tendencję do wzrostu wartości BMI (ang. body mass index) u osób dorosłych, co zwiększa ryzyko rozwoju wielu schorzeń określanych mianem cywilizacyjnych. Na szczycie listy znajdują się choroby serca, cukrzyca typu 2, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze i wiele chorób układu oddechowego. Zgodnie z danymi prezentowanymi przez Światową Organizację Zdrowia (ang. World Health Organisation, WHO) rocznie z powodu otyłości (i związanych z nią powikłań) umiera ok. 4 mln osób [2,3].
Niezmiennie, od wielu dekad leczenie otyłości polega przede wszystkim na redukcji masy ciała (poprzez zmianę nawyków żywieniowych i wdrożenie aktywności fizycznej). W poważniejszych przypadkach niezbędne może okazać się leczenie farmakologiczne, co często związane jest z koniecznością kontrolowania chorób współwystępujących, a także przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego.
Nadwaga jest stanem, w którym masa ciała przekracza wartości uznawane za prawidłowe w stosunku do wzrostu. Najczęściej ocenia się ją przy pomocy wskaźnika masy ciała (BMI, Body Mass Index), obliczanego według wzoru: BMI = masa ciała [kg] / (wzrost [m])².
Zgodnie z klasyfikacją WHO, nadwaga występuje przy BMI 25,0–29,9 kg/m² [4]. Dodatkowo w ocenie stosuje się wskaźniki antropometryczne, takie jak obwód talii (≥80 cm u kobiet i ≥94 cm u mężczyzn może wskazywać na zwiększone ryzyko chorób metabolicznych) [4,5].
W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 nadwaga oznaczona jest kodem E66.3.
Otyłość to przewlekła choroba charakteryzująca się nadmiernym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej, co prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia. Zgodnie ze stanowiskiem WHO o otyłości mówimy, gdy BMI ≥30 kg/m² [3].
Rodzaje otyłości dzielimy m.in. na:
W ICD-10 choroba ta oznaczona jest kodem E66. Pomiar obwodu talii i stosunek talii do bioder (ang. waist-to-hip-ratio, WHR) pozwalają dokładniej określić typ otyłości i ryzyko powikłań [2].
W praktyce lekarskiej i dietetycznej opisuje się także kolejne stopnie otyłości:
W tym miejscu należy dodać, że BMI nie jest jedynym wyznacznikiem diagnozowania otyłości. Traci on na swojej wiarygodności u kobiet w ciąży, osób zawodowo zajmujących się sportem, a także u seniorów [7].
Najczęstszą przyczyną rozwoju nadwagi i otyłości wśród dzieci, młodzieży i osób dorosłych jest dodatni bilans energetyczny [8]. W praktyce oznacza to spożywanie zbyt dużej ilości kalorii w stosunku do realnych zapotrzebowań organizmu. Nadmierna masa ciała to dodatkowo efekt braku aktywności fizycznej, czemu sprzyja np. siedzący tryb życia. W związku z tym zalecenia lekarskie kładą nacisk na zwiększenie aktywności fizycznej oraz wdrożenie zdrowych nawyków żywieniowych [8].
Warto jednak zaznaczyć, że otyłość może rozwinąć się jako wtórne następstwo licznych chorób, w tym niedoczynności tarczycy, choroby Cushinga, nadmiaru androgenów, niektórych zaburzeń genetycznych (np. zespół Downa, zespół Pradera i Wiliego, zespół Turnera), a także przewlekłego przyjmowania leków, w tym np. glikokortykosteroidów, beta-blokerów, insuliny oraz substancji aktywnych o działaniu przeciwdepresyjnym [8].
Czynniki sprzyjające rozwojowi nadwagi i otyłości można podzielić na modyfikowalne oraz niemodyfikowalne. W większości przypadków pacjenci, którzy borykają się z chorobą, mają realny wpływ na swoje zdrowie i z pomocą właściwych zaleceń mogą łatwo zredukować masę ciała, czemu sprzyja regularna aktywność fizyczna oraz zdrowa dieta.
Czynnikami modyfikowalnymi są:
Czynnikami niemodyfikowalnymi są:
Jak już wcześniej wspomniano, jednym z podstawowych narzędzi diagnostycznych mających na celu wykrycie nadwagi i otyłości jest kalkulator BMI. Lekarz dodatkowo posiłkuje się innymi wskaźnikami antropometrycznymi, w tym w pierwszej kolejności obwodem talii (co ma szczególnie znaczenie w rozpoznawaniu otyłości brzusznej).
Nie mniej istotne są badania laboratoryjne, a zwłaszcza profil lipidowy (oznaczenie trójglicerydów i cholesterolu podzielonego na frakcje HDL i LDL), wartość glukozy, TSH i próby wątrobowe. Ważne jest także regularne kontrolowanie ciśnienia tętniczego krwi [1-4].
Na podstawie wyników badań laboratoryjnych, specjalista jest w stanie określić ryzyko wystąpienia wielu groźnych dla zdrowia incydentów (np. udar mózgu, zawał serca) i dopasować formę leczenia do stopnia otyłości. Czasami bowiem, a zwłaszcza w przypadku otyłości olbrzymiej, konieczne może okazać się leczenie chirurgiczne np. operacja bariatryczna.
Nadmiar tkanki tłuszczowej przyczynia się do zwiększenia ryzyka:
Leczenie nadwagi i otyłości ma charakter kompleksowy i powinno być dostosowane indywidualnie. Celem jest nie tylko redukcja masy ciała, ale także poprawa zdrowia ogólnego. Kluczowe znaczenie mają zmiany stylu życia – dieta, aktywność fizyczna, higiena snu i redukcja stresu – uzupełnione, gdy to konieczne, farmakoterapią lub leczeniem chirurgicznym [6].
Podstawą leczenia jest zbilansowana dieta z deficytem energetycznym, pozwalająca na stopniową utratę 0,5–1 kg tygodniowo. Ważne jest ponadto ograniczenie spożycia cukrów prostych, napojów słodzonych i tłuszczów nasyconych, przy jednoczesnym zwiększeniu podaży błonnika, warzyw, owoców i pełnoziarnistych produktów zbożowych [9].
W ostatnich latach najczęściej zaleca się tzw. model żywienia śródziemnomorskiego lub DASH, które według badań poprawiają profil lipidowy, ciśnienie i wrażliwość insulinową [10]. Redukcja kalorii powinna wynosić około 500–750 kcal dziennie w stosunku do zapotrzebowania, a jadłospis być układany przez specjalistę – najlepiej dietetyka klinicznego.
Aktywność fizyczna to jeden z filarów leczenia. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca 150–300 minut umiarkowanego wysiłku tygodniowo (np. szybki marsz, jazda na rowerze, pływanie) [11]. Odpowiednia ilość snu – minimum 7 godzin na dobę – reguluje gospodarkę hormonalną i reguluje ośrodek głodu. Z kolei techniki relaksacyjne (np. medytacja, trening oddechowy) pomagają ograniczyć stres i kompulsywne jedzenie.
W przypadkach, gdy modyfikacja stylu życia jest niewystarczająca, można rozważyć leczenie farmakologiczne. Leki te działają poprzez zmniejszenie apetytu, ograniczenie wchłaniania tłuszczów lub zwiększenie uczucia sytości. Stosuje się je u pacjentów z BMI ≥30 kg/m² lub ≥27 kg/m² z chorobami współistniejącymi [12]. Dobór preparatu zawsze wymaga nadzoru lekarza, gdyż terapia powinna być elementem całościowego programu leczenia.
Chirurgia bariatryczna jest skuteczną metodą dla osób z otyłością olbrzymią (BMI ≥40 lub ≥35 z powikłaniami). Zabiegi takie jak rękawowa resekcja żołądka czy bypass zmniejszają objętość żołądka i wpływają na hormony regulujące głód i sytość [13]. U większości pacjentów po operacji obserwuje się długotrwałą poprawę parametrów metabolicznych, a także zmniejszenie ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 i nadciśnienia tętniczego krwi [13].
Nie ulega wątpliwości, że najskuteczniejszą metodą walki z otyłością jest jej zapobieganie. Działania profilaktyczne powinny zaczynać się już w dzieciństwie, gdyż nawyki żywieniowe i styl życia ukształtowane w młodym wieku utrzymują się przez lata.
Regularna aktywność fizyczna poprawia metabolizm glukozy i lipidów, wspomaga kontrolę masy ciała i redukuje stres. Równie ważny jest prawidłowy rytm snu – jego niedobór zwiększa wydzielanie greliny („hormonu głodu”) i obniża poziom leptyny, co sprzyja przejadaniu się. Utrzymywanie regularnych godzin posiłków oraz unikanie nadmiaru przetworzonej żywności to proste, lecz skuteczne strategie profilaktyczne [14].
Edukacja zdrowotna społeczeństwa, promowanie świadomego odżywiania i ograniczanie stygmatyzacji osób z otyłością są równie istotne, jak interwencje medyczne. Skuteczna profilaktyka wymaga współpracy lekarzy, dietetyków, psychologów i instytucji publicznych.
Temat nadwagi i otyłości rodzi wiele pytań i wątpliwości. Poniżej zebrano odpowiedzi na najczęściej powtarzające się pytania pacjentów.
Nadwaga oznacza nadmierną masę ciała, ale bez poważnych zaburzeń metabolicznych. Otyłość to choroba przewlekła z nadmiernym gromadzeniem tłuszczu i skutkami zdrowotnymi.
Najczęstszymi przyczynami są przewlekła konsumpcja nadmiernej ilości kalorii, mała aktywność fizyczna, stres, niewłaściwa higiena snu, a także czynniki genetyczne.
Osoby, które podejrzewają otyłość powinny skonsultować się z lekarzem i/lub dietetykiem w celu wykonania badań laboratoryjnych, w tym profilu lipidowego, stężenia glukozy, TSH oraz prób wątrobowych.
Tak – zmiana nawyków żywieniowych, regularny ruch i odpowiedni sen często prowadzą do istotnej poprawy zdrowia.
Nie, ale nieleczona nadwaga może z czasem przejść w otyłość, zwłaszcza przy utrzymującym się bilansie dodatnim kalorii.
Leczenie obejmuje przede wszystkim zmianę nawyków żywieniowych, regularną aktywność fizyczną, wsparcie psychologiczne, a w niektórych przypadkach farmakoterapię lub zabieg chirurgiczny np. bypass żołądkowy.
Od konsultacji z lekarzem lub dietetykiem, ustalenia celów i stopniowej zmiany stylu życia.
Nadwaga i otyłość to złożone zjawiska wymagające indywidualnego podejścia. Skuteczna profilaktyka opiera się na zdrowej diecie, regularnym ruchu, odpowiednim śnie i redukcji stresu. Nawet niewielka utrata masy ciała może znacząco poprawić zdrowie i samopoczucie. Długofalowe zmiany stylu życia to najpewniejsza droga do trwałych efektów i lepszego zdrowia publicznego. W trosce o lepsze samopoczucie, szczupłą sylwetkę i profilaktykę poważnych powikłań nadwagi i otyłości warto skonsultować się z dietetykiem klinicznym, co pozwoli na wyznaczenie indywidualnej ścieżki zdrowia.
Hermax sp. z o.o.
Ul. Spokojna 2 lok. 1/1
20-074 Lublin
Pobierz aplikację
