JAKIE SĄ PRZYCZYNY NIEDOWAGI?
W Polsce przyjęło się stwierdzenie, że z pomocy dietetyka korzystają głównie osoby walczące ze „zbędnymi kilogramami”. Faktycznie, najczęściej takich właśnie pacjentów można spotkać w gabinetach dietetycznych, ale musimy pamiętać, że w kwestii żywienia pomocy potrzebują także osoby z innymi jednostkami chorobowymi (nie koniecznie związanymi z nadmierną masą ciała (BMI > 24,9 kg/m2)). Pacjenci borykający się z niedowagą (BMI < 18,5 kg/m2) również powinni skonsultować ze specjalistą jak we właściwy sposób zwiększyć swoją obecną masę ciała.
KIEDY SPOTYKAMY SIĘ Z POJĘCIEM „CHUDNIĘCIA” I CO ONO OZNACZA ?
Zamierzone lub niezamierzone zmniejszenie masy ciała, pojawiające się u wszystkich osób (z prawidłową / nadmierną masą ciała i niedowagą) może być wynikiem nieprawidłowego sposobu odżywiania (niedożywienie kaloryczne – charakter ilościowy; niedobór białka, nienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin, składników mineralnych – charakter jakościowy). Z opisywanym zjawiskiem możemy spotkać się gdy pobór energii z pożywienia jest zmniejszony w stosunku do potrzeb organizmu/ jest prawidłowy, ale jej wykorzystane niedostateczne /jest prawidłowy, ale tracimy ją w nadmiarze (w postaci związków wysokoenergetycznych). Wszystkie opisane sytuacje mogą przyczyniają się do uruchomienie rezerw energetycznych naszego organizmu. Gdy dojdzie do ich wykorzystania pojawia się szereg zmian w procesach biochemicznych, co objawia się zmianami anatomicznymi i czynnościowymi.
KIEDY SPADEK MASY CIAŁA JEST NIEPRAWIDŁOWY?
Kiedy pacjent zgłasza utratę ponad 5% dotychczasowej masy ciała w czasie ostatnich 6 miesięcy, możemy uznać, iż jest to nieprawidłowy spadek masy ciała. W takiej sytuacji konieczne jest znalezienie przyczyny takiego stanu i objęcie pacjenta opieką dietetyka i lekarza. Kryteria jakimi można posłużyć się do rozpoznania niedożywienia:
Utrata masy ciała < 85 % należnej masy ciała
Utrata masy ciała < 70 % należnej masy ciała oznacza niedożywienie ciężkie
BMI < 18,5 kg/m2
PRZYCZYNY NIEDOWAGI
Utrata chęci do spożywania posiłków, zmniejszenie apetytu – utrzymywanie się takiego stanu przez długi okres może sprzyjać wystąpieniu niedowagi. Przyczyn niechęci do jedzenia może być wiele, zaczynając od tego, że przygotowywane posiłki są niesmaczne, kończąc na tym, iż właśnie dopadły nas dolegliwości żołądkowo-jelitowe, wymiotujemy, mamy nudności i biegunkę (zobacz: Problemy gastryczne u sportowców). Brak łaknienia wynika także z odwodnienia lub/i kwasicy metabolicznej (np. w niewyrównanej cukrzycy), pojawienia się pierwotnej nadczynności przytarczyc, niezdiagnozowanej i/lub nieleczonej nadczynności tarczycy (zobacz: Dieta przy nadczynności tarczycy), wystąpienia zespołu Sheehana, zakażeń bakteryjnych (m.in. gruźlicy, brucelozy), chorób psychicznych (np. depresja), toksyn endogennych (np. mocznicowych), czy stosowania niektórych leków (m.in. naparstnica, morfina).
Zbyt mała podaż ilościowa i/ lub jakościowa pokarmów, względem zapotrzebowania organizmu. Stosowanie diet redukcyjnych, tzw. „diet cud” i/ lub odżywianie się w sposób niewłaściwy (jedzenie w pośpiechu, spożywanie „jedzenia śmieciowego”), może być przyczyną niedożywienia organizmu tj. nie dostarczenia odpowiedniej ilości m.in. białka, witamin i składników mineralnych.
Pojawienie się zmian chorobowych w obrębie przewodu pokarmowego, może utrudniać przyjmowanie pokarmów (żylaki przełyku, przełyk Barretta), trawienie (np. upośledzenie funkcji wydzielniczej trzustki), wchłanianie składników pokarmowych (np. celiakia) i wpływać na apetyt i powodować ból podczas spożywania posiłku (np. wrzody żołądka/ dwunastnicy), w konsekwencji czego pacjentowi grozi spadek masy ciała, poniżej normy (BMI 18,5-24,9 kg/m2).
Stany fizjologiczne, takie jak: ciąża, laktacja, okres dojrzewania i wzrostu, nadmierny wysiłek fizyczny oraz stany patologiczne toczące się w organizmie, m.in. choroby nowotworowe, przewlekłe choroby zapalne (np. reumatoidalne zapalenie stawów), zwiększa zapotrzebowanie organizmu na energię i składniki pokarmowe, których niedostarczenie w odpowiedniej ilości może zwiększać ryzyko wystąpienia niedożywienia.
Zobacz również: Brak apetytu - jak temu zaradzić?
KONSEKWENCJE ZDROWOTNE NIEDOWAGI
CZEGO POWINNIŚMY SIĘ OBAWIAĆ GDY NASZ WSKAŹNIK MASY CIAŁA POKAZUJE WARTOŚĆ < 18,5 kg/m2
Należy wiedzieć, że niedowaga jest stanem nienaturalnym dla organizmu ludzkiego. Wiemy już, że niedowaga to skutek utraty masy ciała i może być objawem zwykłego błędnego odżywiania się, ale także obrazem ukazującym rozwijające się stany chorobowe w naszym ciele m.in. zaburzeń wchłaniania produktów pokarmowych, zaburzeń endokrynologicznych (np. nadczynności tarczycy) i chorób metabolicznych (cukrzyca typu 1). Co ciekawe, często pojawia się u ludzi z chorobami nowotworowymi, towarzyszy także anoreksji, bulimii i innym zaburzeniom o podłożu psychologiczno-psychicznym (zobacz: Anoreksja - zabójcza przyjaciółka). Pamiętajmy, iż odpowiedni poziom tkanki tłuszczowej w naszym ciele jest korzystny. Odpowiednio rozwinięta tkanka tłuszczowa jest np. jednym ze źródeł hormonów.
Zobacz również: Zaburzenia hormonalne w przebiegu anoreksji
Jakie mogą być konsekwencje niedożywienia?
- Zbyt mała ilość tkanki tłuszczowej w organizmie i/lub niedostarczanie w diecie odpowiedniej ilości energii oraz składników pokarmowych może wiązać się z wieloma niekorzystnymi dla naszego zdrowia stanami:
- U kobiet - może wiązać się z późnym wystąpieniem pierwszej miesiączki i/ lub mogą wystąpić zaburzenia miesiączkowania lub nawet zatrzymanie krwawień.
- Wiąże się także z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu naczyniowo-sercowego (niewydolność krążenia).
- Problemy z zajściem w ciąże i utrzymaniem ciąży.
- Nasilenie stanów depresyjnych.
- Obniżona odporność.
- Zwiększone ryzyko wystąpienia osteoporozy.
- Wypadanie włosów.
- Pojawienie się niedokrwistości z niedoboru żelaza.
- Narażenie na wystąpienie paradontozy.
Jeżeli zaobserwujemy u siebie nagły spadek masy ciała nie powinniśmy tego bagatelizować! Przede wszystkim należy skonsultować swoje obserwacje z lekarzem rodzinnym, który zaleci wykonanie odpowiednich badań w celu znalezienia przyczyny chudnięcia. W zależności od tego co wskażą wyniki, zostanie dobrana odpowiednia terapia. Osoby niedożywione, które od lat nie potrafią przybrać na wadze, także powinny skonsultować się z lekarzem rodzinnym i dietetykiem, jak we właściwy sposób przybrać na masie ciała, być może trzeba będzie dokonać zmian w dotychczasowym sposobie żywienia pacjenta oraz w niektórych przypadkach skierować do innych specjalistów (np. endokrynologa, psychologa).
Zobacz również: Jak przytyć będąc naturalnie chudym? - Dieta dla chudzielca
Piśmiennictwo:
Praktyczny podręcznik dietetyki – red. M. Jarosz, Warszawa 2012
Żywienie człowieka zdrowego i chorego - Marian Grzymisławski, Jan Gawęcki, Warszawa 2016
Dietetyka żywienie zdrowego i chorego człowieka - Helena Ciborowska, Anna Rudnicka, 2014