ZESPÓŁ PONOWNEGO ODŻYWIENIA - PODSTAWOWE INFORMACJE

Zespół ponownego odżywienia (ang.refeeding syndrome) został opisany po raz pierwszy w okresie II Wojny Światowej. Zaobserwowano wtedy, że osoby skrajnie niedożywione, które w celu wyrównania niedoborów otrzymywały duże ilości pożywienia umierały. Zaczęto zastanawiać się jak to jest, że starając się pomóc takim osobom i jedzenie, by jak najszybciej odzyskały siły możemy im poważnie zaszkodzić? Dziś wiemy już, że za taki stan rzeczy odpowiada refeeding syndrome.  

CZYM JEST ZESPÓŁ PONOWNEGO ODŻYWIENIA?

Zespół szoku pokarmowego, zespół stresu metabolicznego, zespół ponownego odżywienia to nazwy, pod którymi kryje się ostry niedobór elektrolitów połączony z zaburzeniami gospodarki glukozy oraz retencją płynów. Głównym objawem refeeding syndrome jest hipofosfatemia, czyli obniżenie poziomu fosforanów nieorganicznych we krwi. Jakie patomechanizmy kryją się za rozwojem refeeding syndrome i dlaczego postępowanie, które wydaje się logiczne w przypadku niedożywienia może prowadzić nawet do śmierci? Jeśli chcemy poznać odpowiedź na te ważne pytania, musimy przyjrzeć się, jakie procesy zachodzą w organizmie w wyniku głodzenia, a jakie w momencie ponownego odżywienia. Podczas okresu głodu dochodzi do spadku stężenia glukozy we krwi, co pociąga za sobą zmniejszenie wydzielanie insuliny, a jednocześnie stymuluje wydzielanie glukagonu. W wątrobie rozpoczyna się proces glikogenolizy, a w tkance tłuszczowej i mięśniowej proces glukoneogenezy. W przypadku niedoboru glukozy organizm zaczyna również wykorzystywać ciała ketonowe oraz wolne kwasy tłuszczowe jako źródło energii. Równocześnie z procesem glikogenolizy oraz glukoneogenezy, z komórek organizmu usuwane są fosforany, magnez oraz potas. A co stanie się w momencie, gdy zakończymy proces głodówki? Ponowne odżywienie organizmu doprowadzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi, a co za tym idzie wytwarzania insuliny. Pojawienie się tego hormonu sprawi, że uruchomiona zostanie synteza glikogenu i białek, a tym samym zwiększy się wychwyt glukozy, potasu, magnezu, wody, witaminy B1 oraz fosforanów. Konsekwencją ich wzmożonego wychwytu będzie niedobór fosforu, magnezu, potasu, witaminy B1, a także sodu i wody. Z kolei konsekwencją niedoboru tych składników będą poważne zaburzenia, m.in. ze strony układu krążenia, czy układu oddechowego.

Może Cię zainteresować: Poznaj przyczyny niedowagi  

OBJAWY ZESPOŁU PONOWNEGO ODŻYWIENIA

Bardzo ważną kwestią jest wczesne wykrycie zespołu ponownego odżywienia i nie dopuszczenie do jego pogłębiania się, ponieważ stanowi on poważne zagrożenie dla życia. Jakie objawy towarzyszą refeeding syndrome?

- Hipofosfatemia, hipomagnezemia i hipokaliemia.

- Zaburzenia pracy serca (m.in. tachykardia, arytmia), które są najczęstszą przyczyną śmierci u osób z refeeding syndrome.

- Objawy ze strony układu nerwowego, m.in. drgawki, paraliż, majaczenie.

- Objawy hematologiczne, m.in. niedokrwistość, obniżenie odporności.

Objawy wynikające z niedoboru witaminy B1.

U chorych z zespołem ponownego odżywienia obserwuje się objawy związane z występowaniem postaci

- „suchej” choroby beri-beri (m.in. zaburzenia pamięci) 
- „mokrej” (zaburzenia pracy serca, obrzęki).

Objawy ze strony przewodu pokarmowego

Są to m.in.:

- nudności
- wymioty
- niedrożność porażenna jelit
- zaparcia

Osłabienie mięśni w tym mięśni międzyżebrowych oraz przepony

- To może prowadzić do niewydolności oddechowej.

GRUPA RYZYKA

Choć można by pomyśleć, że problem ten dotyczył jedynie skrajnie niedożywionych osób z okresu II Wojny Światowej, to należy pamiętać, że refeeding syndrome to także problem współczesnej medycyny. Osoby szczególnie zagrożone refeeding syndrome to:

- osoby chorujące na nowotwory (sprawdź wpis: Nowotwór piersi a dieta - żywieniowa profilaktyka),
- pacjenci z oddziałów intensywnej terapii,
- pacjenci po zabiegach operacyjnych,
- osoby cierpiące na anoreksję,
- osoby u których w wyniku choroby dochodzi do zaburzeń wchłaniania, m.in. osoby z chorobą Leśniewskiego-Crohna, celiakią,
- alkoholicy.

Zobacz również: Anoreksja - zabójcza przyjaciólka

LECZENIE – NIE ZAWSZE COŚ CO WYDAJE SIĘ SŁUSZNE, JEST TAKIE W RZECZYWISTOŚCI!

W przypadku osoby skrajnie niedożywionej pierwszym odruchem jest podanie jej jak największej ilości jedzenia, by szybko wróciła do zdrowia. Niestety, choć postępowanie takie wydaje nam się jak najbardziej słuszne, to w rzeczywistości takie nie jest. Osoba, która przez dłuższy czas cierpiała na brak lub znaczny niedobór pożywienia, nie może od razu przestawić się na sposób żywienia osoby, która jest prawidłowo odżywiona. Należy przy tym zaznaczyć, że zapobieganie i wczesne wykrywanie refeeding syndrome nie jest zadaniem łatwym i wymaga współpracy całego zespołu terapeutycznego w tym dietetyka, którego zadaniem jest przeprowadzanie ścisłej i systematycznej kontroli stanu odżywienia pacjenta. Jak w praktyce postępować z pacjentem zagrożonym refeeding syndrome?

1. Proces leczenia należy zacząć od wyrównania zaburzeń wodno-elektrolitowych, uzupełnienia niedoborów składników mineralnych oraz witamin.

2. Po wyrównaniu niedoborów, należy stopniowo włączać żywienie zaczynając od mniejszych ilości energii i wyrównując zapotrzebowanie w ciągu 3-5 dni.

3. W przypadku pojawienia się objawów refeeding syndrome należy wstrzymać żywienie do czasu wyrównania zaburzeń.

Przeczytaj również o odwodnieniu organizmu