Dieta przy endometriozie – co jeść, a czego unikać? Polecane produkty i przepisy

Ból, zmęczenie, problemy trawienne – endometrioza potrafi znacząco obniżyć jakość życia. Choć jest to choroba wymagająca kompleksowego leczenia, coraz więcej dowodów wskazuje, że odpowiednio dobrana dieta może stać się Twoim potężnym sprzymierzeńcem w łagodzeniu objawów. Endometrioza to stan zapalny zależny od estrogenów, a to właśnie na te aspekty możemy wpływać za pomocą talerza. W tym artykule odkryjemy, jak świadome wybory żywieniowe mogą pomóc zmniejszyć ból, zredukować stan zapalny i wspierać równowagę hormonalną, poprawiając Twoje codzienne samopoczucie. Jeśli szukasz skutecznych sposobów na złagodzenie objawów endometriozy poprzez dietę, ten artykuł jest dla Ciebie!

Czym jest endometrioza?

Endometrioza to przewlekła choroba, która dotyka miliony kobiet na całym świecie. Ale co to właściwie oznacza? W dużym uproszczeniu, jest to stan, w którym tkanka podobna do tej wyściełającej macicę (endometrium) pojawia się poza jamą macicy. Może znajdować się na jajnikach, jajowodach, a nawet w rzadszych przypadkach, w innych narządach.

Objawy endometriozy

Szacuje się, że endometrioza dotyka około 10-15% kobiet w wieku rozrodczym. Niestety, średni czas oczekiwania na diagnozę to od 6 do 12 lat od pojawienia się pierwszych objawów.

Objawy choroby mogą być bardzo różnorodne, a czasami choroba przebiega bezobjawowo. Jednak najczęściej towarzyszy jej silny ból, który znacząco obniża jakość życia. Do kluczowych objawów należą:

• Silne bóle menstruacyjne
• Przewlekły ból miednicy
• Bolesne stosunki płciowe
• Bolesne wypróżnianie i oddawanie moczu
• Problemy z płodnością
• Inne objawy: Zmęczenie, wyczerpanie, bóle głowy czy dyskomfort jelitowy.

Chcesz dowiedzieć się więcej o endometriozie?

Przeczytaj artykuł Endometrioza – co to jest? Przyczyny, objawy i leczenie.

Dlaczego przy endometriozie należy stosować dietę?

Dieta, choć nie jest jedynym sposobem leczenia, stanowi ważne uzupełnienie terapii endometriozy. Pamiętaj, że endometrioza to choroba o podłożu zapalnym, zależna od estrogenów. Odpowiednie odżywianie może wpływać na te kluczowe procesy, pomagając zmniejszać ryzyko zachorowania, łagodzić objawy, poprawić Twoje samopoczucie i prowadzić do opóźnienia nawrotów choroby.

Jak dieta może pomóc?

1. Redukcja stanu zapalnego:
   • W endometriozie organizm zmaga się z przewlekłym stanem zapalnym.
   • Dieta bogata w składniki przeciwzapalne, takie jak te z warzyw, owoców czy ryb bogatych w kwasy omega-3, może pomóc go zmniejszyć.
   • Przykładem prozdrowotnej diety jest dieta śródziemnomorska, która skutecznie łagodzi stany zapalne w organizmie.
2. Modulacja poziomu estrogenów:
   • Endometrioza "lubi" estrogeny. Dieta może pomóc w utrzymaniu ich odpowiedniego poziomu.
   • Zwiększenie błonnika i zmniejszenie spożycia tłuszczu w diecie może obniżać ilość krążących estrogenów.
   • Kobiety spożywające dużo czerwonego mięsa i tłuszczów nasyconych mogą mieć wyższe ryzyko endometriozy, być może właśnie przez wpływ na hormony.
3. Zwalczanie stresu oksydacyjnego:
   • Endometrioza wiąże się ze zwiększoną ilością wolnych rodników, które uszkadzają komórki.
   • Produkty bogate w przeciwutleniacze (np. witaminy C, E, polifenole z roślin) pomagają chronić komórki i zmniejszać ból.
   • Witamina D również wykazuje działanie przeciwzapalne i może łagodzić ból miednicy.
4. Łagodzenie problemów jelitowych:
   • Wiele kobiet z endometriozą doświadcza uciążliwych dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takich jak wzdęcia, zaparcia czy bóle brzucha, zaburzenia czynności jelit, często przypominające zespół jelita drażliwego (IBS).
   • Dieta Low-FODMAP (ograniczająca pewne fermentujące węglowodany) może przynieść ulgę w tych objawach, jednak powinna być stosowana pod kontrolą specjalisty i nie jest zalecana na stałe.
5. Ogólna poprawa jakości życia:
   • Modyfikacje dietetyczne są często postrzegane jako jedna z najbardziej skutecznych metod samopomocy w zarządzaniu objawami endometriozy, znacząco wpływając na komfort życia i zmniejszenie bólu.

Zawsze konsultuj wszelkie większe zmiany dietetyczne ze specjalistą – dietetykiem lub lekarzem. Dzięki temu będziesz mieć pewność, że Twoja dieta jest bezpieczna, skuteczna i dopasowana do Twoich indywidualnych potrzeb.

Jak powinna wyglądać dieta przy endometriozie? Najważniejsze zasady

Endometrioza to przewlekła choroba, która może znacząco obniżyć komfort życia. Choć medycyna oferuje leki i operacje, coraz więcej kobiet szuka dodatkowych sposobów na złagodzenie objawów, a jednym z nich jest prawidłowy sposób żywienia.Dowiedz się, jak możesz wspomóc leczenie endometriozy dietą.

Endometrioza i dieta: 

• Jedz dużo warzyw i owoców: Są bogate w przeciwutleniacze (np. witaminę C i E, polifenole), które neutralizują wolne rodniki i zmniejszają ból.
• Włącz do diety kwasy omega-3: Znajdziesz je w tłustych rybach (np. łosoś, makrela, sardynki). Mają silne korzystne działanie przeciwzapalne, co może ulżyć w bólu.
• Zwiększ spożycie błonnika: Znajdziesz go w pełnoziarnistych produktach, warzywach, owocach i roślinach strączkowych. Błonnik pomaga obniżyć poziom krążących estrogenów i zapobiega gwałtownym skokom cukru.

• Ogranicz tłuszcze nasycone i trans: Są obecne w przetworzonej żywności, fast foodach czy niektórych margarynach. Mogą one zwiększać ryzyko endometriozy i nasilać stany zapalne.

• Pij dużo wody! To podstawa.
• Słuchaj swojego ciała: Jeśli dany produkt Ci nie służy (np. powoduje wzdęcia), zmodyfikuj jadłospis.
• Świeże i nieprzetworzone: Stawiaj na jak najmniej przetworzone produkty.
• Gotowanie: Wybieraj pieczenie, gotowanie na parze, duszenie. Unikaj smażenia na głębokim tłuszczu.
• Przyprawy: Korzystaj z ziół i przypraw o działaniu przeciwzapalnym, np. kurkuma, imbir, bazylia, oregano, rozmaryn.

Popularne wzorce żywieniowe przy endometriozie:

• Dieta Low-FODMAP: Może przynieść ulgę w tych objawach, ale jest restrykcyjna i powinna być stosowana krótko oraz pod okiem specjalisty, by uniknąć niedoborów.
• Dieta śródziemnomorska: Uważana za jedną z najzdrowszych, świetnie wpisuje się w zasady diety przy endometriozie.
• Dieta wegetariańska/wegańska: Dzięki wysokiej zawartości roślin i eliminacji tłuszczów zwierzęcych, może być korzystna.
• Dieta bezglutenowa: Chociaż niektóre kobiety odczuwają subiektywną poprawę, nie ma naukowych dowodów, że jest to dieta konieczna dla wszystkich z endometriozą, chyba że masz celiakię. Jej stosowanie bez konsultacji ze specjalistą może prowadzić do niedoborów.

Pamiętaj, że dieta to wsparcie, nie jedyne leczenie. Skup się na zdrowej, zbilansowanej diecie bogatej w składniki przeciwzapalne i przeciwutleniające, ograniczając produkty przetworzone i niezdrowe tłuszcze. Może się to przyczynić do łagodniejszego przebiegu choroby.

Co można jeść przy endometriozie?

Dieta to nie lekarstwo na endometriozę, ale coraz więcej dowodów wskazuje, że odpowiednie odżywianie może być cennym leczeniem uzupełniającym. 

Co warto jeść przy endometriozie, aby wspierać organizm?

Stawiaj na produkty, które pomogą zmniejszyć stan zapalny, walczyć ze stresem oksydacyjnym i modulować poziom estrogenów:

1. Warzywa i owoce:
   • Są bogactwem przeciwutleniaczy, błonnika i polifenoli. Pomagają chronić komórki przed uszkodzeniami i łagodzą ból. Jedz je często i w dużej ilości!
2. Kwasy tłuszczowe omega-3:
   • Mają silne działanie przeciwzapalne. Znajdziesz je w tłustych rybach morskich (np. łosoś, makrela, sardynki). Mogą zmniejszać ból, stan zapalny, a nawet hamować rozwój ognisk endometriozy.
3. Witamina D:
   • Niski poziom witaminy D bywa związany z endometriozą i nasileniem jej objawów. Jej prawidłowe stężenie może pomóc zmniejszyć ból.
4. Witaminy C i E:
   • Badania dowodzą, że odpowiednie spożycie tych witamin może znacząco zmniejszyć objawy endometriozy. Znajdziesz je w wielu warzywach, owocach, orzechach i nasionach.
5. Błonnik pokarmowy:
   • Pomaga w naturalny sposób obniżyć krążące estrogeny. Jest obecny w pełnoziarnistych produktach zbożowych, nasionach roślinach strączkowych, warzywach i owocach.
6. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe (MUFA):
   • Znajdziesz je w oliwie z oliwek, awokado czy orzechach. Mogą być związane z niższym ryzykiem rozwoju endometriozy.
7. Dieta Low-FODMAP (tymczasowo):
   • Jeśli dokuczają Ci silne problemy trawienne (wzdęcia, bóle brzucha), które często towarzyszą endometriozie, krótkotrwałe zastosowanie diety Low-FODMAP pod okiem dietetyka może przynieść znaczną ulgę.
8. Fermentowane produkty mleczne:
   • Niektóre badania sugerują, że mogą mieć korzystny wpływ, ale dane są ograniczone.
9. Talerz zdrowego żywienia:
   • Stosuj się do zasad talerza zdrowego żywienia.

Pamiętaj: Dieta to silne narzędzie wspierające, ale nie zapominaj o konwencjonalnych sposobach leczenia. Twój organizm jest wyjątkowy, a profesjonalne wsparcie dietetyka i lekarza pomoże Ci dobrać najlepsze rozwiązania!

Przykładowy jadłospis na diecie przy endometriozie

Ten jadłospis to punkt wyjścia. Zachęcamy do konsultacji z dietetykiem specjalizującym się w endometriozie, który pomoże Ci stworzyć plan idealnie dopasowany do Twoich potrzeb i preferencji. Znajdź dietetyka klinicznego w swoim mieście!

Dieta przy endometriozie przepisy:

ŚNIADANIE

Owsianka na napoju migdałowym 

Składniki (1 porcja):

• 5 łyżek płatków owsianych bezglutenowych
• 1 szklanka napoju migdałowego (bez dodatku cukru)
• 2 łyżki nasion konopnych
• 1 łyżka siemienia lnianego (świeżo zmielonego)
• 1/2 szklanki świeżych lub mrożonych jagód lub malin
• szczypta cynamonu (opcjonalnie)

Wykonanie:

1. Do garnka wlej napój migdałowy i dodaj płatki owsiane. Gotuj na małym ogniu przez 5–7 minut, aż płatki zmiękną.
2. Dodaj cynamon i zdejmij z ognia.
3. Przełóż owsiankę do miski, posyp nasionami konopnymi, siemieniem i owocami.
4. Można dodać kilka kropli syropu klonowego, jeśli potrzebujesz lekkiej słodyczy.

II ŚNIADANIE

Zielony koktajl z białkiem roślinnym

Składniki (1 porcja):

• 1 dojrzały banan
• garść świeżego szpinaku
• 1/2 dojrzałego awokado
• 1 łyżka nasion chia
• 1 miarka białka roślinnego (np. ryżowe, grochowe)
• 1 szklanka wody lub napoju roślinnego (np. owsiany, migdałowy)
• kilka kropel soku z cytryny (opcjonalnie)

Wykonanie:

1. Wszystkie składniki umieść w blenderze kielichowym.
2. Miksuj do uzyskania gładkiej konsystencji.
3. Wypij od razu po przygotowaniu, najlepiej na świeżo.

OBIAD

Pieczony łosoś z batatem i warzywami na parze

Składniki (1 porcja):

• 150–180 g filetu z łososia
• 1 mały batat
• 1/2 brokuła
• 1 średnia marchew
• 1 łyżka oliwy z oliwek
• 1/2 cytryny (sok + kilka plasterków)
• zioła: tymianek, bazylia, odrobina czosnku (świeży lub granulowany)
• sól morska, pieprz

Wykonanie:

1. Łososia skrop oliwą, sokiem z cytryny i oprósz ziołami oraz solą. Połóż na nim plasterki cytryny. Odstaw na 10 minut.
2. Batata obierz, pokrój w grubsze plastry lub półksiężyce. Skrop oliwą i piecz 25–30 min w 190°C, do miękkości.
3. Łososia włóż do piekarnika na ostatnie 15 minut pieczenia batata.
4. W międzyczasie ugotuj na parze brokuły i pokrojoną w słupki marchew (ok. 8–10 min).
5. Podawaj wszystko razem, ewentualnie skropione jeszcze odrobiną oliwy.

PODWIECZOREK

Jogurt roślinny z owocami leśnymi i migdałami

Składniki (1 porcja):

• 1 mały kubeczek jogurtu roślinnego (kokosowy, migdałowy lub sojowy – niesłodzony)
• 1/2 szklanki owoców leśnych (świeże lub mrożone)
• garść migdałów (mogą być posiekane)
• (opcjonalnie: 1/2 łyżeczki nasion chia)

Wykonanie:

1. Do miseczki przełóż jogurt.
2. Dodaj owoce i posyp migdałami.
3. Możesz wzbogacić posiłek o łyżeczkę nasion chia dla dodatkowego błonnika i omega-3.

KOLACJA

Sałatka z pieczonym indykiem i pestkami dyni

Składniki (1 porcja):

• 100–120 g filetu z indyka
• garść rukoli
• 5–6 pomidorków koktajlowych
• 1/4 ogórka
• 1/4 czerwonej papryki
• 1 łyżka oliwy z oliwek extra virgin
• 1 łyżka pestek dyni (uprażonych na sucho)
• sok z cytryny, zioła prowansalskie, pieprz, sól

Wykonanie:

1. Indyka dopraw ziołami, pieprzem i piecz w piekarniku 20–25 minut w 180°C lub usmaż na suchej patelni grillowej.
2. Warzywa umyj i pokrój: pomidorki na połówki, ogórek i paprykę w plasterki lub paski.
3. Rukolę rozłóż na talerzu, dodaj warzywa i pokrojonego indyka.
4. Skrop oliwą z oliwek i sokiem z cytryny.
5. Na wierzchu posyp uprażonymi pestkami dyni.

Czego nie wolno jeść przy endometriozie?

Chociaż dieta to element wsparcia, pewne produkty mogą potencjalnie nasilać objawy lub wpływać na rozwój choroby. Pamiętaj, że zawsze warto obserwować reakcję własnego organizmu i konsultować zmiany ze specjalistą.

Produkty, których warto unikać lub ograniczyć:

1. Czerwone mięso (przetworzone i nieprzetworzone):
   • Badania sugerują, że wysokie spożycie czerwonego mięsa (zwłaszcza powyżej dwóch porcji dziennie) ma wpływ na zwiększenie ryzyka wystąpienia endometriozy. Może to być związane z jego wpływem na stany zapalne w organizmie i na poziom hormonów.
2. Tłuszcze trans (utwardzone tłuszcze roślinne) i masło:
   • Znajdziesz je w wielu produktach wysokoprzetworzonych, fast foodach czy niektórych margarynach. Są one wiązane ze zwiększonym ryzykiem endometriozy i nasilaniem procesów zapalnych.
3. Rafinowane węglowodany (o wysokim indeksie glikemicznym):
   • To na przykład białe pieczywo, słodkie przekąski, słodzone napoje. Ich spożycie może prowadzić do szybkiego wzrostu poziomu insuliny, co może wpływać na hormony i potencjalnie sprzyjać rozwojowi ognisk endometriozy.
4. Alkohol:
   • Uznawany jest za czynnik ryzyka w chorobach zależnych od estrogenów. Alkohol może zwiększać dostępność estrogenów w organizmie i nasilać stany zapalne. Wskazane jest jego ograniczenie lub wyeliminowanie.
5. Nadmierne spożycie kofeiny (powyżej 3 filiżanek kawy dziennie):
   • Niektóre badania sugerują związek między dużym spożyciem kofeiny a ryzykiem endometriozy, choć nie wszystkie badania to potwierdzają.

Produkty, w przypadku których dane są mieszane lub wymagają ostrożności:

• Soja i fitoestrogeny:
  • Wyniki badań są niejednoznaczne. Chociaż fitoestrogeny (naturalne związki roślinne, np. w soi) mają pewne działanie podobne do estrogenów, ich wpływ na endometriozę nie jest jednoznacznie potwierdzony. W niektórych badaniach sugeruje się ostrożność przy zaawansowanych postaciach choroby.
• Dieta wysokotłuszczowa:
  • Niektóre badania na zwierzętach wskazują, że dieta bogata w tłuszcz może zwiększać liczbę zmian endometrialnych.
• Gluten:
  • Mimo że niektóre kobiety z endometriozą subiektywnie odczuwają poprawę po wyeliminowaniu glutenu z diety, obecnie brak jest mocnych dowodów naukowych, aby zalecać dietę bezglutenową każdej osobie z endometriozą, która nie ma celiakii. Co więcej, niektóre badania sugerują nawet odwrotny związek. Dieta bezglutenowa jest restrykcyjna i wymaga nadzoru dietetyka.

Skupiaj się na ograniczaniu produktów, które mogą nasilać stan zapalny (czerwone mięso, tłuszcze trans, przetworzone węglowodany) oraz tych, które mogą wpływać na gospodarkę hormonalną (alkohol). Pamiętaj, że najlepsze efekty przynosi zbilansowana, różnorodna dieta, bogata w składniki przeciwzapalne i przeciwutleniacze.

Na co jeszcze zwrócić uwagę przy endometriozie?

Endometrioza to choroba, w której ważną rolę odgrywa przewlekły stan zapalny. Chociaż dieta nie jest jedynym rozwiązaniem, odpowiednie odżywianie i styl życia mogą znacząco wspierać leczenie, pomagając zmniejszyć ból i poprawić samopoczucie. Pamiętaj, że zawsze warto rozmawiać o zmianach z lekarzem lub dietetykiem.

Włącz zdrowy styl życia:

Dieta to tylko jeden z elementów. Aktywność fizyczna i radzenie sobie ze stresem są równie ważne:

• Aktywność fizyczna: Regularne ćwiczenia wspomagają ogólne zdrowie i mogą pomóc w radzeniu sobie z bólem.
• Redukcja stresu: Przewlekły stres nasila stany zapalne i ból. Techniki relaksacyjne, mindfulness czy inne formy zarządzania stresem są niezwykle ważne dla dobrego samopoczucia psychicznego i fizycznego.

Najczęściej zadawane pytania o dietę przy endometriozie

Zastanawiasz się, jak jedzenie może wpłynąć na endometriozę? Zebraliśmy najczęstsze pytania dotyczące diety w tej chorobie, by pomóc Ci lepiej ją zrozumieć i wspierać swoje zdrowie.

1. Czy przy endometriozie powinno się stosować dietę?

Tak. Chociaż dieta nie leczy endometriozy, to jest ważnym elementem wsparcia terapii. Endometrioza to choroba, w której kluczową rolę odgrywają stan zapalny i estrogeny. Odpowiednio dobrane jedzenie może pomóc zmniejszyć ten stan zapalny oraz wpływać na poziom hormonów, co może przyczynić się do jej łagodniejszego przebiegu, złagodzić objawy i poprawić Twoje samopoczucie.

2. Jaka dieta jest polecana w przypadku endometriozy?

W przypadku endometriozy zaleca się stosowanie diety przeciwzapalnej. Jej głównym celem jest łagodzenie objawów bólowych, zmniejszanie stanu zapalnego w organizmie, zmniejszenie bólu miednicy oraz wspieranie równowagi hormonalnej.

3. Jakie produkty są polecane przy endometriozie?

Postaw na dietę przeciwzapalną i bogatą w antyoksydanty:

• Dużo warzyw i owoców: Są pełne witamin, błonnika i przeciwutleniaczy.
• Tłuste ryby morskie (źródło Omega-3): Łosoś, makrela, sardynki – mają silne działanie przeciwzapalne.
• Zdrowe tłuszcze: Oliwa z oliwek, awokado, orzechy (w tym orzechy włoskie), nasiona.
• Błonnik: Produkty pełnoziarniste, warzywa, owoce, strączki pomagają regulować poziom estrogenów.
• Witaminy D, C, E i magnez: Ich odpowiedni poziom jest ważny w walce ze stanem zapalnym i bólem.

4. Jakich produktów unikać przy endometriozie?

Warto ograniczyć produkty, które są powiązane ze zwiększonym ryzykiem choroby, mogą nasilać stan zapalny lub wpływać na hormony:

• Czerwone mięso (zwłaszcza przetworzone)
• Tłuszcze trans (utwardzone tłuszcze roślinne) i nasycone kwasy tłuszczowe
• Rafinowane węglowodany i cukier: Słodkie napoje, białe pieczywo, słodycze
• Alkohol
• Nadmiar kofeiny

Podsumowanie

Jak widzisz, dieta to znacznie więcej niż tylko jedzenie. To potężne narzędzie, które w połączeniu z leczeniem konwencjonalnym, może znacząco wpłynąć na przebieg endometriozy i Twoje samopoczucie. Pamiętaj, że zdrowa, przeciwzapalna dieta, bogata w warzywa, owoce, zdrowe tłuszcze i błonnik, przy jednoczesnym ograniczeniu produktów przetworzonych i tych, które nasilają stan zapalny, to Twój sojusznik.

Nie bagatelizuj roli odżywiania! Nawet małe zmiany mogą przynieść dużą ulgę. Podjęcie świadomych decyzji żywieniowych jest krokiem w kierunku lepszego zdrowia i większego komfortu.

Potrzebujesz indywidualnego wsparcia? Nie wiesz, od czego zacząć? Umów się na konsultację z dietetykiem specjalizującym się w endometriozie! Pomoże Ci ułożyć plan, który będzie dopasowany do Twoich potrzeb i przyniesie realną ulgę.

 

Źródła:

1. Osmanlıoğlu, Şeyma, and Nevin Sanlier. “The relationship between endometriosis and diet.” Human fertility (Cambridge, England) vol. 26,3 (2023): 649-664. doi:10.1080/14647273.2021.1995900
2. Habib, Nassir et al. “Impact of lifestyle and diet on endometriosis: a fresh look to a busy corner.” Przeglad menopauzalny = Menopause review vol. 21,2 (2022): 124-132. doi:10.5114/pm.2022.116437
3. Jurkiewicz-Przondziono, Joanna et al. “Influence of diet on the risk of developing endometriosis.” Ginekologia polska vol. 88,2 (2017): 96-102. doi:10.5603/GP.a2017.0017
4. Barnard, Neal D et al. “Nutrition in the prevention and treatment of endometriosis: A review.” Frontiers in nutrition vol. 10 1089891. 17 Feb. 2023, doi:10.3389/fnut.2023.1089891
5. Brouns, Fred et al. “Diet associations in endometriosis: a critical narrative assessment with special reference to gluten.” Frontiers in nutrition vol. 10 1166929. 4 Sep. 2023, doi:10.3389/fnut.2023.1166929
6. Gołąbek, Agata et al. “Polyphenols as a Diet Therapy Concept for Endometriosis-Current Opinion and Future Perspectives.” Nutrients vol. 13,4 1347. 18 Apr. 2021, doi:10.3390/nu13041347
7. Cirillo, Michela et al. “Mediterranean Diet and Oxidative Stress: A Relationship with Pain Perception in Endometriosis.” International journal of molecular sciences vol. 24,19 14601. 27 Sep. 2023, doi:10.3390/ijms241914601
8. Neri, Lenycia C L et al. “Diet and Endometriosis: An Umbrella Review.” Foods (Basel, Switzerland) vol. 14,12 2087. 13 Jun. 2025, doi:10.3390/foods14122087
9. Arab, Arman et al. “Food groups and nutrients consumption and risk of endometriosis: a systematic review and meta-analysis of observational studies.” Nutrition journal vol. 21,1 58. 22 Sep. 2022, doi:10.1186/s12937-022-00812-x
10. Nirgianakis, Konstantinos et al. “Effectiveness of Dietary Interventions in the Treatment of Endometriosis: a Systematic Review.” Reproductive sciences (Thousand Oaks, Calif.) vol. 29,1 (2022): 26-42. doi:10.1007/s43032-020-00418-w
11. Piecuch, Małgorzata et al. “I Am the 1 in 10-What Should I Eat? A Research Review of Nutrition in Endometriosis.” Nutrients vol. 14,24 5283. 11 Dec. 2022, doi:10.3390/nu14245283
12. Helbig, Martina et al. “Does Nutrition Affect Endometriosis?.” Geburtshilfe und Frauenheilkunde vol. 81,2 (2021): 191-199. doi:10.1055/a-1207-0557
13. Ciebiera, Michał et al. “Nutrition in Gynecological Diseases: Current Perspectives.” Nutrients vol. 13,4 1178. 2 Apr. 2021, doi:10.3390/nu13041178
14. Marcinkowska, Angelika, and Magdalena Górnicka. “The Role of Dietary Fats in the Development and Treatment of Endometriosis.” Life (Basel, Switzerland) vol. 13,3 654. 27 Feb. 2023, doi:10.3390/life13030654
15. O'Brien, Leigh et al. “Evolution, adaptation, and new applications of the FODMAP diet.” JGH open : an open access journal of gastroenterology and hepatology vol. 8,5 e13066. 20 May. 2024, doi:10.1002/jgh3.13066