Przewlekłe zapalenie trzustki - zalecenia dietetyczne
 

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) określane jest przez lekarzy jako długotrwały proces zapalny dotykający miąższu narządu, powodujący powstanie nieodwracalnych zmian morfologicznych w obrębie trzustki. Wspomniany proces związany jest z postępującą niewydolnością zarówno zewnątrz- jak i wewnątrzwydzielniczą narządu. Wczesny okres choroby można rozpoznać poprzez wykonanie badania histopatologicznego. Zaawansowane stadium przewlekłego zapalenie trzustki charakteryzuje się włóknieniem oraz zwapnieniami trzustki, poszerzeniem przewodów trzustkowych i zanikiem miąższu narządu.  
 

Przyczyny PZT
 

Alkohol wydaje się być jednym z najczęściej wymienianych przez lekarzy, czynników przyczyniających się do rozwoju przewlekłego zapalenie trzustki. Ponad połowa pacjentów z przewlekłym zapaleniem tego narządu nadużywała alkoholu. Jednakże wielu specjalistów dodaje, że ważną rolę w rozwoju wspomnianej choroby mają także predyspozycje genetyczne, co potwierdza fakt, iż nie u każdego alkoholika rozwija się przewlekłe zapalenie trzustki (jest to zjawisko dotykające zazwyczaj ok. 10% alkoholików). Rzadziej wspomina się o takich czynnikach mogących zwiększać ryzyko rozwoju przewlekłego zapalenia trzustki, jak:
 

Palenie tytoniu

Wady rozwojowe trzustki

Przewlekłe schorzenia nerek

Patologiczne zmiany w narządzie powstałe na skutek: urazu, choroby nowotworowej.

Nadczynność przytarczyc

Niezdrowy styl życia
 

Objawy przewlekłego zapalenia trzustki
 

Pacjent z przewlekłym zapaleniem trzustki, może skarżyć się na:
 

Silny ból brzucha, który pojawia się okresowo i  jest zlokalizowany w nadbrzuszu. Może nie ustępować przez wiele godzin. Pacjenci wspominają, że ból promieniuje do pleców.

Utrata masy ciała, często wynikająca ze zmniejszenia przyjmowania pokarmu, z obawy przed wywołaniem lub nasileniem bólu brzucha.

W miarę rozwoju procesu zapalnego, w obrębie narządu, dochodzi do upośledzenia wydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki, co jest związane, m.in. z wystąpieniem niedoborów witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (witamina A, D, E, K). Biegunki (tzw. stolce tłuszczowe)  - także wskazujące na pojawienie się niewydolności zewnątrz wydzielniczej trzustki.

Nasilone występowanie biegunki tłuszczowej oraz zaburzenia w gospodarce węglowodanowej organizmu (co jest oznaką pojawienia się zaburzeń wewnątrzwydzielniczych trzustki, co wiąże się z rozwojem np. cukrzycy, upośledzoną tolerancją glukozy), najczęściej pojawiają się w zaawansowanym stadium choroby, która toczy się już wiele lat, a sam narząd uległ w większości zniszczeniu.
 

Przewlekłe zapalenie trzustki - rola dietetyka w leczeniu
 

Pacjenci z przewlekłym zapaleniem trzustki powinni zostać objęci opieką interdyscyplinarnego zespołu medycznego, składającego się nie tylko z gastroenterologa, ale również dietetyka lub diabetologa, a w niektórych przypadkach także psychologa. Opieka medyczna nad chorymi z przewlekłym zapaleniem trzustki, w większości przypadków, wymaga leczenia przez całe życie. Jest to związane nie tylko z terapią dolegliwości jakie pojawiają się w trakcie tej choroby, ale również z możliwością wystąpienia powikłań. Do tej pory nie stworzono sztywno określonych zasad leczenia osób z przewlekłym zapaleniem trzustki. Uważa się, że najlepszym sposobem jest indywidualne podejście do każdego chorego, tworzenie spersonalizowanych zaleceń lekarskich jaki i dietetycznych. W związku z czym, wyróżnić można jedynie ogólne zalecenia dietetyczne dla osób z przewlekłym zapaleniem trzustki, a współpracując w gabinecie z pacjentem starać się połączyć je ze szczegółowymi zaleceniami już dla konkretnej osoby. Na co warto zwrócić uwagę układając zalecenia dietetyczne dla pacjenta z przewlekłym zapaleniem trzustki?
 

Podjęcie współpracy z lekarzem prowadzącym i konsultacja w sprawie wyboru terapii oraz możliwych interakcji przyjmowanych przez pacjenta leków z żywnością. Dodatkowo, warto konsultować z lekarzem podejmowane kroki dietetyczne, jak np. suplementacja witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach (witamina A, D, E, K), walka z alkoholizmem, konieczność zaprzestania palenia papierosów, ustalenie poziomu aktywności fizycznej pacjenta.

Rezygnacja z alkoholu. Jeżeli pacjent jest alkoholikiem, należy zalecić konsultację z lekarzem prowadzącym  i zaproponować skuteczne leczenie alkoholizmu.

Bezwzględna abstynencja alkoholowa u pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki, pozwala na spowolnienie rozwoju schorzenia. Takie zachowania pozwalają też na zmniejszenie ryzyka wystąpienia silnego bólu brzucha, z pewnością poprawia się jakość życia pacjenta. Jednakże nadal trudno stwierdzić jednoznacznie, czy rezygnacja z alkoholu ma jakikolwiek wpływ na funkcję zewnątrz- bądź wewnątrzwydzielniczą narządu.

Rezygnacja z palenia papierosów. Okazuje się, że rezygnacja z palenia tytoniu przez osoby z przewlekłym zapaleniem trzustki, wiąże się ze zmniejszeniem uciążliwych objawów tej choroby (ból brzucha), a przede wszystkim zmniejsza ryzyko rozwoju powikłań związanych z tą jednostką chorobową.

Zaleca się wprowadzenie diety lekkostrawnej, niskotłuszczowej, z ograniczoną ilością nierozpuszczalnego błonnika.

W literaturze znaleźć można zalecenia, w których istotne jest by jadłospisy układane dla pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki, opierały się na poniższych założeniach:

wartość energetyczna diety nie powinna być niższa niż 2000 kcal i nie wyższa niż 3000 kcal,

ilość węglowodanów w diecie powinna stanowić ok. 50% jej wartości energetycznej,

ilość białek przewiduje się na ok. 30% wartości energetycznej jadłospisu,

 a ilość tłuszczu w diecie zaledwie w ok. 20% jej wartości energetycznej (w ciągu doby ilość tego składnika nie powinna mieścić się w granicach 60-80 g/dobę, warto skonsultować tę decyzję z lekarzem prowadzącym).

Kwestia ograniczenia ilości tłuszczów w diecie osób z przewlekłym zapaleniem trzustki wzbudza kontrowersje. W literaturze można znaleźć także głosy specjalistów, którzy nie widzą potrzeby wprowadzania takich zaleceń u każdego pacjenta z wspomnianym schorzeniem. Jedynie w wyjątkowych przypadkach, jak np. utrzymująca się przez długi czas biegunka tłuszczowa, pomimo jednoczesnej podaży enzymów. Natomiast znaczna większość gastroenterologów zaleca by wstrzymać się z takimi przekonaniami i u każdego pacjenta z przewlekłym zapaleniem trzustki, starać się ograniczyć w diecie ilość tłuszczów (tak by stanowiły one mniej niż 30% wartości energetycznej diety).

Gdy objawy przewlekłego zapalenia trzustki w postaci biegunki są nasilone, warto zastanowić się nad zamianą dotychczasowych źródeł tłuszczu w diecie, na MCT (ang. medium-chain triglicerydes, trójglicerydy o średniej długości łańcucha).

W przypadku rozwinięcia u chorego cukrzycy, należy uwzględnić w zaleceniach dietetycznych postępowanie z pacjentem z cukrzycą lub upośledzoną tolerancją glukozy, zwracając uwagę m.in. na IG produktów, wybór sposobu obróbki technologicznej żywności, regularność spożywanych posiłków oraz zawartość  i rodzaj węglowodanów zawartych w każdym z nich.

W planowaniu jadłospisu dla osób z przewlekłym zapaleniem trzustki i zaburzeniami gospodarki węglowodanowe, warto zachować umiar w ilości błonnika pokarmowego w diecie, którego nadmiar w przypadku przewlekłego zapalenia trzustki, może przyczyniać się jeszcze bardziej do obniżenia aktywności zewnątrzwydzielniczej enzymów trzustkowych.
 

Piśmiennictwo

Szczeklik A. (red.): Choroby wewnętrzne t. I. Medycyna Praktyczna, Kraków 2010.

Gastroenterologia Nettera. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2010.

Zalewski, L., & Dargiewicz, A. Przewlekłe zapalenie trzustki a kompleksowa opieka medyczna.

Kłosiewicz-Latoszek, Longina. "Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób przewlekłych." Probl Hig Epidemiol 90.4 (2009): 447-450.

Ciborowska, Helena, and Rudnicka A. Dietetyka. "Żywienie zdrowego i chorego człowieka." Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 359 (2007): 465-469.

Żuk, Krystian, et al. "Zalecenia diagnostyczne i terapeutyczne w przewlekłym zapaleniu trzustki. Rekomendacje Grupy Roboczej Konsultanta Krajowego w dziedzinie Gastroenterologii i Polskiego Klubu Trzustkowego." Przegląd Gastroenterol 6.6 (2011): 339-352.

Oracz, Grzegorz. Przewlekłe zapalenie trzustki u dzieci: diagnostyka i leczenie. Instytut" Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka", 2012.

Niebisz, Agnieszka, et al. "Zaburzenia gospodarki węglowodanowej a przewlekłe zapalenie trzustki." Clinical Diabetology 6.1 (2005): 15-20.

Dzieniszewski, J., M. Jarosz, and A. Rakoczy. "Grupa Trzustkowa PTG-E. Przewlekłe zapalenie trzustki. Zalecenia dotyczące postępowania diagnostycznego i terapeutycznego." Gastroenterologia Polska 3.4 (2004): 245-251.

Uścinowicz, Mirosława, et al. "Ostre i przewlekłe zapalenie trzustki u dzieci–obserwacje własne. Pediatria Współczesna." Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka 10.3 (2008): 129-132.

Bornman PC, Botha JF, Ramos JM. Guideline for the diagnosis and treatment of chronic pancreatitis. S Afr Med J 2010; 100: 845-60.

Włochal M, Swora-Cwynar E, Karczewski J, Grzymisławski M. Assessment of nutritional knowledge of patients with pancreatitis. Prz Gastroenterol. 2015;10(4):229-33.