Zespół serotoninowy - co powinien wiedzieć dietetyk?
Zespół serotoninowy jest powikłaniem leczenia farmakologicznego depresji. Obecnie trudno określić jak często pojawia się wśród chorych. Jednakże można stwierdzić, że samo jego wystąpienie jest dość kłopotliwe dla pacjenta, ale także dla całego zespołu medycznego. Na czym polega? Co dokładnie go wywołuje? Jaką rolę odgrywa dietetyk w prowadzeniu pacjenta z zespołem serotoninowym?
Zespół serotoninowy - przyczyny powstania
Zespół serotoninowy występuje u pacjentów z depresją, leczonych środkami farmakologicznymi o działaniu serotoninowym, mowa przede wszystkim o grupie selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI ang. Selective serotonin reuptake inhibitors ). Często zespół ten pojawia się także w trakcie leczenia skojarzonego SSRI m.in. z trójcyklicznymi lekami przeciwdepresyjnymi (TLPD), inhibitorami monoaminooksydazy (IMAO) czy inhibitorami wychwytu noradrenaliny i serotoniny (SNRI ang. Selective serotonin reuptake inhibitors). Lekarze wskazują, iż przyczyn pojawienia się zespołu serotoninowego, może być kilka:
- zablokowanie wychwytu serotonionwego,
- blokada enzymu inaktywującego serotoninę,
- nadmiar prekursora serotoiny (L-tryptofanu).
W konsekwencji czego dochodzi do gwałtownego i nadmiernego zwiększenia poziomu serotoniny w synapsie nerwowej, co wywołuje zespół serotoninowy. Jego wystąpienia można spodziewać się szczególnie, gdy u pacjenta:
- zostanie zwiększona dawka przyjmowanego do tej pory leku (mająca działanie serotoninowe),
- występuje problem polipragmazji (sytuacja kiedy chory przyjmuje wiele leków).
Jak rozpoznać zespół serotoninowy?
Oto dolegliwości, jakie może odczuwać pacjent z zespołem serotoninowym:
- zaburzenia świadomości,
- zachowanie świadczące o hipomanii (nadmiernie dobry nastrój),
- odczuwanie niepokoju,
- częste skurcze mięśni,
- ataksja,
- wzmożone odruchy okostnowe i ścięgniste,
- odczuwanie dreszczy,
- nadmierne pocenie się,
- podwyższone wartości ciśnienia tętniczego,
- bóle głowy,
- zaburzenia żołądkowo - jelitowe (nudności, wymioty, biegunka),
- rozszerzone źrenice,
Lekarze uprzedzają, że zanim stwierdzi się u pacjenta zespół serotoninowy, należy wcześniej wykluczyć inne przyczyny występujących dolegliwości. Zespół serotoninowy różnicuje się np. z zatruciami, zaburzeniami metabolicznymi, złośliwym zespołem neuroleptycznym czy zespołami abstynencyjnymi, które mogą dawać podobne objawy. Jako dietetycy nie powinniśmy i nie możemy stawiać diagnoz. Jeżeli jednak coś zwróci naszą uwagę, należy to skonsultować z lekarzem prowadzącym pacjenta, który powinien odesłać go na określone badania lub konsultację z odpowiednim specjalistą, bądź zmodyfikować formę leczenia farmakologicznego.
Zespół serotoninowy - jak pomóc pacjentowi?
Oto postępowanie stosowane przez lekarzy w momencie rozpoznania u pacjenta zespołu serotoninowego:
1. odstawienie środków farmakologicznych, stosowanych w leczeniu depresji, mogących wywoływać objawy zespołu (mających działanie serotoninowe, np. z grupy SSRI). W efekcie czego, najczęściej po upływie doby, następuje u pacjenta znaczna poprawa stanu zdrowia.
2. Zaleca się także obserwacje pacjenta (przede wszystkim monitorowanie podstawowych funkcji życiowych).
3. Pacjent otrzymuje także leki o działaniu przeciwgorączkowym. Dodatkowo zaleca się także przyjmowanie leków zmniejszających napięcie mięśniowe, jak np. lorazepam.
4. Istotne jest także odpowiednie nawodnienie chorego (stosowanie kroplówek).
5. W związku z podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego u pacjenta z zespołem serotoninowym, zaleca się podanie pacjentowi leków, które mają za zadanie obniżyć te wartości (np. nifedypina).
Interakcje leków przeciwlękowych z pożywieniem - zalecenia dietetyczne
Buspiron (łac. Buspironum) jest to jeden z leków psychotropowych o działaniu przeciwlękowym, który może wchodzić w interakcje z pożywieniem, dlatego tak ważna jest odpowiednia edukacja pacjenta i jego bliskich w zakresie przyjmowania leków i stosowania diety. W trakcie terapii wspomnianym środkiem farmakologicznym nie zaleca się:
- Popijania leku sokiem grejpfrutowym - liczne badania naukowe wskazują w swoich wynikach, iż popijanie buspironu sokiem grejpfrutowym, powoduje wzrost stężenia leku we krwi. Jest to związane z zahamowaniem działania cytochromu P-450 3A4 odpowiadającego za metabolizm buspironu. Połączenie wspomnianego leku z jednoczesnym spożyciem grejpfrutów i/lub wypiciem soku grejpfrutowego może być przyczyną wystąpienia zespołu serotoninowego.
- Przyjmowania leku jednocześnie z pożywieniem (np. jednoczesne przyjęcie buspironu z posiłkiem obfitującym w tłuszcz zmienia farmakokinetykę leku). Na liście produktów, na które powinien uważać pacjent przyjmujący buspiron, należą m.in. pomelo, granat, sok z granatu.
- Wypijania napojów alkoholowych - niektóre badania wskazują, że etanol może osłabiać działanie lecznicze buspironu, osłabiać działanie uspokajające leku. Decyzję o rezygnacji z wypijania napojów alkoholowych, najlepiej skonsultować z lekarzem.
- Stosowanie ziół (np. ziele dziurawca zwyczajnego, liście miłorzębu japońskiego) przez pacjentów leczonych buspironem, powinno być skonsultowane z lekarzem (najczęściej zaleca się rezygnację z ziołolecznictwa), gdyż niektóre z nich w połączeniu z bisupronem mogą nasilać objawy u chorego. Bardzo ważne jest by zarówno lekarz jak i dietetyk zajął się odpowiednią edukacją pacjenta nie tylko z zakresu przyjmowania leków stosowanych w terapii depresji, ale także interakcji środków farmakologicznych z pożywieniem. Jest to niezwykle ważne dla prawidłowego przebiegu terapii oraz zdrowia, a nawet życia pacjenta.
Piśmiennictwo:
Adam Bilikiewicz, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Janusz Rybakowski: Psychiatria.. T. 3. Wrocław: Urban & Parner, 2003. ISBN 83-87944-24-6.
Simonienko Katarzyna, Napoleon Waszkiewicz, and Agata Szulc. "Roślinne środki odurzające–aktualnie obowiązująca lista w Polsce." Psychiatr. Pol 47.3 (2013): 499-510.
Leppert, Wojciech, and Jacek Łuczak. "Rola tramadolu w leczeniu bólu nowotworowego." Pol Med Paliatywna 1.2 (2002): 93-105.
de Walden-Gałuszko, Krystyna. "Zespół depresyjny u chorych w stanie terminalnym." Polska Med Paliat 2 (2003): 87-91.
Rybakowski Janusz, Tuszewska Maryla, Chłopocka-Woźniak Maria. "Potencjalizacja leków przeciwdepresyjnych w depresji opornej na leczenie za pomocą litu lub lamotriginy (badania wstępne)." Farmakoter. Psychiatr. Neurol 1 (2009): 17-21.
Rybakowski, Janusz, Jaracz Jan. "Farmakologiczne i kliniczne własności wenlafaksyny, nowego leku przeciwdepresyjnego." Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii 1 (2000): 3-16.
Krzymiński Stefan, Piotrowska Ewelina, Czekaj Małgorzata. "Zespół serotoninowy–opis przypadku z odniesieniem do przypadków z piśmiennictwa." POSTĘPY PSYCHIATRII I NEUROLOGII: 299.
Sobów, Tomasz. "Hazards of polypharmacy in neurology." Postępy Nauk Medycznych (2010).
Drabant, S., et al. "Role of food interaction pharmacokinetic studies in drug development. Food interaction studies of theophylline and nifedipine retard and buspirone tablets." Acta pharmaceutica Hungarica 68.5 (1998): 294-306.
