Lipidogram - wpływ żywienia na wskaźniki laboratoryjne
Faktem jest, że niektóre składniki zawarte w spożywanych pokarmach wpływają na stężenie frakcji lipoprotein we krwi. Jedne mają działanie zwiększające stężenie poszczególnej frakcji lipoprotein, inne wykazują działanie hipolipemizujące. Jakie pokarmy warto zalecać pacjentom by zapobiec u nich rozwojowi miażdżycy?
Wpływ zawartego w diecie błonnika pokarmowego na profil lipidowy
Spożywanie dużej ilości warzyw, owoców, nasion roślin strączkowych korzystnie wpływa na profil lipidowy. Ogromną rolę odgrywa błonnik pokarmowy zawarty w wyżej wymienionych grupach produktów. Szczególne znaczenie dla zdrowia ma błonnik pokarmowy rozpuszczalny w wodzie, mowa o pektynach, beta-glukanie, psylium i gumach. W literaturze pojawiają się doniesienia wskazujące na jego właściwości obniżające stężenie cholesterolu frakcji LDL. Co więcej, dzięki swojemu prozdrowotnemu działaniu, zmniejsza ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca.
Wpływ tłuszczu na stężenie cholesterolu frakcji LDL
Tłuszcze nasycone (SFA, saturated fatty acids) wykazują działanie zwiększające stężenie cholesterolu frakcji LDL we krwi. Co ciekawe, według wyników niektórych badań naukowych, zastąpienie już 1% energii, której źródłem w diecie są SFA na 1 % energii pochodzącej z jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (MUFA, monounsaturated fatty acids) przyczynia się do spadku stężenia LDL-C nawet o 2,0 mg/dl. Takie kwasy tłuszczowe jak kwas laurynowy, palmitynowy oraz mirystynowy zalicza się do najbardziej niekorzystnych w swym wpływie na stężenie tzw. złego cholesterolu we krwi. Natomiast kwas stearynowy (obecny w wołowinie) nie posiada opisywanych wyżej właściwości.
Co z jednonienasyconymi kwasami tłuszczowymi? Jak się okazje nie powodują one wzrostu stężenia cholesterolu we krwi. W literaturze pojawiają się informacje wskazujące na to, że regularne wykorzystanie w diecie produktów (oliwa z oliwek, olej lniany) będących źródłami NNKT przyczynia się do zmniejszenia ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i zgonów z ich powodu.
Jaki wpływ na profil lipidowy mają nienasycone kwasy tłuszczowe typu trans? Dieta obfitująca w takie produkty, jak np. pieczywo, produkty smażone, dania typu fast-food, krakersy, chipsy, ciasta, ciastka, margaryny, lody, zupy w proszku będące źródłem TFA (trans fatty acids) w dłuższej perspektywie czasu przyczynia się do zaburzeń w obrębie profilu lipidowego. Okazuje się, że osoby odżywiające się w ten sposób, są narażone na:
- zwiększenie stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL
- oraz zmniejszenie stężenia cholesterolu frakcji HDL.
Czy wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega 3 są korzystne dla wartości profilu lipidowego? Obecność w diecie produktów będących dobrym źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega 3 (PUFA omega 3) nie wpływa znacząco na stężenie lipoprotein we krwi. Natomiast według badaczy, taki sposób żywienia wykazuje właściwości m.in. przeciwzapalne, przeciwmiażdżycowe, poprawiające funkcję śródbłonka, a w konsekwencji czego zapobiega rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych. Włączając do diety pacjenta pokarmy będące źródłem kwasu dokozaheksanowego (DHA, docosahexaenoic acid) oraz kwasu eikozapentaenowego (EPA, eicosapentaenoic acid) możemy wspomóc w naturalny sposób obniżenie wartości TG (triglicerydów). W związku z czym, układając jadłospisy, warto pamiętać o takich produktach, jak np. nasiona lnu, olej lniany, orzechy włoskie, ryby morskie, owoce morza, kawior.
Jaki wpływ na profil lipidowy mają stanole i sterole obecne w pokarmie?
Od dłuższego czasu w publikacjach naukowych pojawiają się informacje wskazujące na korzystne właściwości steroli i stanoli na zdrowie człowieka. Dotyczą one przede wszystkim ich oddziaływania na profil lipidowy. Omawiane związki, o budowie podobnej do cholesterolu, poprawiają funkcjonowanie gospodarki lipidowej w naszym organizmie. Spożycie w ciągu dnia 2 g fitosteroli może przyczynić się do obniżenia stężenia cholesterolu całkowitego o 10%. Ten mechanizm hipolipemizujący jest związany m.in. z hamowaniem przez stanole, absorpcji cholesterolu w jelitach. Obecnie na rynku są dostępne produkty wzbogacone w fitosterole, należą do nich np. margaryny, jogurty, dressingi a nawet majonezy.
Korzystne działanie diety śródziemnomorskiej na wartości profilu lipidowego
Dzięki temu, iż dieta śródziemnomorska charakteryzuje się bogactwem produktów stanowiących źródło: błonnika, flawonoidów, antyoksydantów, MUFA, PUFA n-3, jej stosowanie pozwala na zadbanie o prawidłowe wartości profilu lipidowego i zmniejszenie ryzyka rozwoju chorób sercowo- naczyniowych. Wyniki prowadzonych w ostatnich latach badań, wskazują iż stosowanie diety śródziemnomorskiej redukuje ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej zarówno u kobiet jaki u mężczyzn. Może przyczyniać się do obniżenia stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL oraz triglicerydów a także wartości ciśnienia tętniczego krwi.
Jak spożywanie alkoholu wpływa na wartości lipidogramu?
Okazuje się, iż częste spożywanie alkoholu w ilości od 1 do 2 drinków w ciągu dnia (tj. 10-30g alkoholu na dobę) przyczynia się do wzrostu stężenia triglicerydów. W związku z czym szczególnie pacjentom z już podwyższonymi wartościami TG nie zaleca się spożywania alkoholu.
Szkodliwe owoce? -kiedy pacjent powinien je ograniczyć?
Do zwiększenia wartości triglicerydów przyczynia się także dieta bogata w cukry proste. Osobom ze zwiększonymi wartościami TG zaleca się rezygnację z produktów będących źródłem cukrów prostych, nawet takich jak owoce (będące źródłem fruktozy) czy miodu.
Hipercholesterolemia – praktyczne wskazówki dla pacjenta
Jeżeli pacjent cierpi na hipercholesterolemię warto zalecić mu nie tylko:
- zmianę nawyków żywieniowych, włączenie do diety produktów o działaniu hipolipemizującym
- rezygnację z palenia tytoniu,
- rezygnację lub ograniczenie spożywania alkoholu,
- zwiększenie poziomu aktywności fizycznej,
ale także suplementy diety. Pomocne w regulacji wartości profilu lipidowego mogą okazać się probiotyki (Rhodospirillum rubrum, Lactobacillus coagulans, grzyby z rodzaju Monascus).
Piśmiennictwo:
Grajeta, H. (2004). Żywność funkcjonalna w profilaktyce chorób układu krążenia. Advances in Clinical and Experimental Medicine, 13(3), 503-510.
ŚLIŻ, Daniel, et al. Role of dietary pattern modification in prevention of civilization diseases. Postępy Nauk Medycznych, 2016.
Andruszkiewicz, K., Śliwińska, A., & Małgorzewicz, S. (2014). Model żywienia osób z pierwotną hipercholesterolemią rodzinną. In Forum Medycyny Rodzinnej (Vol. 8, No. 3, pp. 127-134).
Perk, Joep, et al. "Europejskie wytyczne dotyczące zapobiegania chorobom serca i naczyń w praktyce klinicznej na 2012 rok." Kardiologia Polska 70.suppl. 1 (2012): S1-S99.
Kobus, G., Bachórzewska-Gajewska, H., & Kinalska, I. (2009). Low cholesterol diet. Przeglad Kardiodiabetologiczny, 4(3), 114.
Cichocka, A. (2005). Dieta śródziemnomorska w profilaktyce pierwotnej choroby niedokrwiennej serca. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 1(3), 30-39.
Kosiński, P., Dobrowolski, P., & Filipiak, K. J. (2008). Współczesne farmakologiczne możliwości zwiększania stężeń cholesterolu frakcji HDL. Choroby Serca i Naczyń, 5(2), 87-92.
Wroniak, Małgorzata, and Magdalena Maszewska. "Oliwa z oliwek w diecie śródziemnomorskiej." Żywność Nauka Technologia Jakość 18.5 (2011).
Gylling H., Hallikainen M., Nissinen M.J. i wsp. Very high plant stanol intake and serum plant stanols and non-cholesterol sterols. Eur. J. Nutr. 2010; 49: 111–117
Nowicka, G., & Panczenko-Kresowska, B. (2005). Hipolipemiczne dzialanie bialka nasion roslin straczkowych. Żywienie Człowieka i Metabolizm, 32(1), 47-55.
Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults. Executive Summary of the Third Report of the National Cholesterol Education Program (NCEP) Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults (Adult Treatment Panel III). JAMA 2001; 285: 2486–2497.
Kozłowska-Wojciechowska, M., Cybulska, B., Narkiewicz, K., Opolski, G., & Tykarski, A. (2010). Stanole roślinne-niedoceniany element diety w profilaktyce i terapii chorób układu krążenia na tle miażdżycy. Arterial Hypertension, 14(4), 344-353.
