Pacjent z refluksem żołądkowo-pokarmowym w gabinecie dietetyka
Choroba refluksowa przełyku - GERD (z ang. "Gastroesophageal Reflux Disease", popularnie nazywana: "refluksem") jest obecnie jednym z częściej występujących schorzeń w gastroenterologii oraz jednym z czynników wpływających negatywnie na jakość życia cierpiących na nią pacjentów. GERD przekładać się może na sferę fizyczną chorych (występowanie przewlekłego zmęczenia zanotowane zostało aż u 47% pacjentów, z kolei kłopoty ze snem i wybudzenia nocne zgłaszało aż u 79% ankietowanych), jak i psychiczną (głównie: stres, pogorszenie samopoczucia, obniżenie nastroju, smutek; w badaniu wykazano, że jedynie 5% respondentów nie odczuwało zaniepokojenia lub zdenerwowania). Jednocześnie, jest to przedmiot zainteresowania dietetyków klinicznych, jak i sportowych, jako iż spożywanie pewnych produktów spożywczych powiązane jest z zaostrzeniem symptomów choroby, co wpływa na komfort wykonywanych treningów czy obowiązków zawodowych.
Choroba refluksowa przełyku - objawy
Zgodnie z aktualną definicją, przedstawioną na konferencji w Montrealu w 2006 r, choroba refluksowa jest schorzeniem, które rozwija się, gdy powracająca do przełyku treść pokarmowa powoduje wystąpienie uciążliwych objawów i powikłań.
Według klasyfikacji montrealskiej, objawy GERD możemy podzielić na:
a) zespoły przełykowe - zaliczamy do nich takie objawy, jak: zgaga, czyli uczucie palenia za mostkiem, bóle w nadbrzuszu, odbijanie, bóle w klatce piersiowej, cofanie się treści pokarmowej.
b) pozaprzełykowe - silne powiązania zaobserwowano pomiędzy GERD a przewlekłym kaszlem i astmą, lecz choroba refluksowa może powodować również występowanie zaburzeń stomatologicznych, neurologicznych, czy kardiologicznych.
Patomechanizm GERD
Patomechanizm tej jednostki chorobowej wynika głównie z zaburzeń funkcji bariery antyrefluksowej. Fizjologiczna bariera antyrefluksowa w normalnych warunkach zabezpiecza nas przed wydostawaniem się treści pokarmowej z żołądka. W jej skład wchodzi dolny zwieracz przełyku (LES), włókna przepony oraz kąt Hisa. Kąt ten tworzony jest między wpustem żołądka i przełykiem; jeśli jest zbyt duży, bariera antyrefluksowa jest słabsza. Ponadto, istnieje wyraźny związek między otyłością, a częstością występowania incydentów refluksu, jako iż otyłość (czy nawet wzdęcie brzucha lub ciąża) w naturalny sposób zwiększają ten kąt.
Największe jednak znaczenie w patogenezie GERD ma niesprawny mechanizm LES. Ponadto, nie bez znaczenia też pozostaje sprawność tzw. klirensu przełykowego (spadek motoryki przełyku czy ilości wydzielanej śliny będą powodowały uszkodzenie bariery śluzówkowej przełyku, potęgując dolegliwości, jak i powikłania. Za kolejną przyczynę GERD uważa się upośledzone opróżnianie żołądka, nadmierne rozszerzenie żołądka czy wzrost ciśnienia w jamie brzusznej.
Czynniki ryzyka - profil pacjenta narażonego na chorobę refluksową
Zaobserwowano, iż zapadalność na GERD powiązana jest też ze stylem życia (palenie, siedzący tryb życia), sposobem odżywiania, masą ciała (nadwaga i otyłość), a także płcią żeńską czy stanem ciąży. Niewłaściwe nawyki żywieniowe, które usposabiają do występowania symptomów choroby, to:
- nadmierna podaż soli
- wysoka konsumpcja alkoholu
- nadmierna konsumpcja potraw tłustych i smażonych
Wpływ danych produktów spożywczych na mechanizm występowania objawów refluksu został przedstawiony poniżej:
Choroba refluksowa przełyku - rekomendacje żywieniowe
Aktualne zalecenia żywieniowe dotyczące dietoterapii w chorobie refluksowej obejmują wprowadzenie diety lekkostrawnej z ograniczeniem produktów pobudzających wydzielanie soku żołądkowego czy spowalniających opróżnianie żołądka. Rekomenduje się wyeliminowanie z diety następujących produktów spożywczych:
- kwaśnych potraw, ostrych i pikantnych przypraw,
- warzyw cebulowych, kapusty, brukselki, fasoli, fasolki, owoców cytrusowych i soków,
- słodyczy, szczególnie czekolady,
- tłustych serów żółtych i topionych, tłustych wędlin i podrobów,
- napojów gazowanych,
- zup na wywarach z kości, zaprawianych śmietaną lub zasmażką
Należy jednak mieć na uwadze, że spożycie owoców cytrusowych, alkoholu, mocnej kawy czy produktów smażonych może spowodować wystąpienie zgagi fizjologicznej.
Masa ciała a GERD
Nadmierna masa ciała, poprzez zmianę warunków anatomicznych w jamie brzusznej, przyczyniają się do wzrostu ciśnienia śródżołądkowego i zmianę położenia LES, co usposabia do pojawienia się symptomów choroby. Wiele prac potwierdza zależność pomiędzy nadwagą i otyłością, a występowaniem GERD. W badaniu wykazano, iż redukcja masy ciała o 5-10 kg zmniejsza częstotliwość występowania zgagi aż o 40%. Ponadto, pacjenci z nadmierną masą ciała mają 2-3 razy wyższe ryzyko wystąpienia symptomów choroby, stąd z chorobą refluksową przełyku powinno się dążyć do normalizacji masy ciała, jako jeden z elementów terapii GERD.
Pozażywieniowe modyfikacje stylu życia w GERD
Jednak terapia GERD, prócz farmakoterapii, która jest przedmiotem zainteresowań lekarzy, obejmuje również pozażywieniowe modyfikacje stylu życia, które w połączeniu z dietą, mogą przynieść znaczną poprawę zdrowia.
Zgodnie ze stanowiskiem Amerykańskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego, zaliczamy do nich:
- uniesienie górnej połowy ciała podczas snu,
- unikanie noszenia obcisłych ubrań,
- rzucenie palenia,
- ograniczenie stresu,
- unikanie spożywania późnych posiłków
Postuluje się jednak, by zalecenia te były dopasowywane indywidualnie do pacjenta, na podstawie jego symptomów i innych danych zebranych na wizycie.
Alkohol a GERD
Spożywanie alkoholu w przebiegu choroby refluksowej przełyku jest mocno przeciwwskazane. Alkohol zmniejsza napięcie LES, upośledza motorykę przełyku, sprzyja cofaniu się treści z żołądka do przełyku, powodując nasilenie objawów GERD. Co jednak najważniejsze, działa bezpośrednio toksycznie na błonę śluzową przełyku (co jest szczególnie istotne w postaci nadżerkowej GERD), posiada właściwości kwasotwórcze, które powodują powstanie zgagi. Ciekawostką jest, iż białe wino obniża ciśnienie dolnego zwieracza (promując uwalnianie treści pokarmowej) w stopniu o wiele mniejszym, niż wino czerwone.
Podsumowanie
Refluks żołądkowo-przełykowy jest chorobą przewlekłą, której występowanie mocno wpływa na jakość życia pacjentów. Nieleczony prowadzi do wystąpienia wielu powikłań, w tym usposabia do chorób nowotworowych. Jest to również jedna z wielu jednostek chorobowych, których nieodłącznym elementem leczenia jest dieta. Odpowiednio zaplanowany jadłospis, może przynieść ogromne efekty i pozwoli na jakiś czas zapomnieć o chorobie. Ważne jednak, by uwzględniał on preferencje żywieniowe oraz styl życia chorego, by stał się integralną częścią życia pacjenta, a nie uciążliwym obowiązkiem.
Bibliografia:
1. Huk J, Wallner G, Dąbrowski A, Solecki M, Majewski M, Kubalewska M, Kowalczyk K, Wiktor W, Jackowski L. Ocena wpływu dolegliwości towarzyszących chorobie refluksowej przełyku na jakość życia pacjentów leczonych przez 4 tygodnie jednorazową dawką omeprazolu 20mg/dobę (ENJOY 12HE-E/2005). Przegląd Gastroenterologiczny. 2007;2(6): 271–281
2. Kalinowska E, Tarnowski W, Banasiewicz J. Metody pomiaru jakości życia u chorych z chorobą refluksową przełyku. Gastroenterologia Polska. 2005; 12(6): 531-536
3. Choroba refluksowa przełyku (GERD) — problem wciąż aktualny, Forum Medycyny Rodzinnej 2014, tom 8, nr 5, 201–210, Maria Korzonek, Agnieszka Dziergas, Magdalena Kuczyńska Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
4. Korzonek M, Dziergas A. Jakość życia pacjentów z chorobą refluksową przełyku. Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 1 (38) 2014. Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
5. Shaker R, Castell DO, Schoenfeld PS. Nightime heartburn is an unter-appreciated clinical problem that impacts sleep and daytime function: the restults of A Gallupsurvey conducted on behalt of the Americn Gastroenterological Association. Am J Gastroenteril. 003;98:1487-1493.
6. Dent J, El-Serag HB, Wallander MA, et al. Epidemiology of gastro-oesophageal reflux disease: a systematic review. Gut 2005; 54: 710–717
7. Psyhical activity and the oesophagus: oestophagus motility and issues of gastro-oesophageal reflux. Physical Activity and the Gastro-Intestinal Tract: Responses in health and disease, Roy J. Shephard
8. Current Developments in the Management of Acid-Related GI Disorders, Joel E. Richter, MD, Section Editor Gastroenterol Hepatol (N Y). 2009 Sep; 5(9): 613–615
9. Choroba refluksowa przełyku (GERD) — problem wciąż aktualny, Forum Medycyny Rodzinnej 2014, tom 8, nr 5, 201–210, Maria Korzonek, Agnieszka Dziergas, Magdalena Kuczyńska Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
10. Dudkowiak R, Poniewierka E. Rola diety i stylu życia w leczeniu choroby refluksowej przełyku, Zakład Dietetyki przy Katedrze Gastroenterologii i H epatologii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, Family Medicine & Primary Care Review 2012, 14, 4: 586–591
11. Corley DA, Kubo A. Body mass index and gastroesophageal reflux disease: a systematic review and meta-analysis. Am J Gastroenterol 2006; 101: 2619–2628.
12. Friedenberg 17. FK, Xanthopoulos M, Foster GD, et al. The association between gastroesophageal reflux disease and obesity. Am J Gastroenterol 2008; 103: 2111–2122.
13. El-Serag HB, Graham DY, Satia JA, et al. Obesity is an independent risk factor for GERD symptoms and erosive esophagitis. Am J Gastroenterol 2005; 100: 1243-1250.
14. American Gastroenterological Association Medical Position Statement on the Management of Gastroesophageal Reflux Disease (GASTROENTEROLOGY 2008;135:1383–1391)
15. Bujanda L. The effects of alcohol consumption upon the gastrointestinal tract. Am J Gastroenterol 2000; 95: 3374–3382
