Mleko kobiece vs mleko modyfikowane – wpływ karmienia na mikrobiotę jelitową
Pokarm kobiecy nie bez przyczyny został określony jako „złoty standard” w żywieniu niemowląt – sposób karmienia wymienia się bowiem jako jeden z najważniejszych czynników determinujących kształtowanie się mikrobioty jelitowej noworodka, a także jako ważne ogniwo w programowaniu jego przyszłego zdrowia. Według aktualnego stanowiska Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, należy dążyć do wyłącznego karmienia piersią przez okres pierwszych 6 miesięcy życia dziecka. W jaki sposób zatem żywienie może oddziaływać na mikroflorę obecną w przewodzie pokarmowym niemowląt?
Jakie korzyści daje prawidłowa mikroflora jelitowa?
Naturalną barierę zabezpieczającą przed kolonizacją przez patogenne mikroorganizmy tworzą bakterie z rodzaju Lactobacillus, Bifidobacterium oraz Bacteroides. Ich działanie polega na współzawodniczeniu o składniki odżywcze obecne w świetle jelita, wytwarzaniu licznych substancji o działaniu bakteriostatycznym lub bakteriobójczym, a także prowadzeniu procesów fermentacji, które obniżając pH, stwarzają niekorzystne warunki do rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych. Do innych funkcji mikrobioty jelitowej należą:
- wspomaganie trawienia laktozy dzięki enzymowi – laktazie (co jest szczególnie ważne w przypadku niemowląt, dla których podstawowym źródłem pożywienia jest mleko),
- trawienie błonnika pokarmowego i skrobi opornej (dzięki czemu możliwe jest dostarczenie z nich aż do 10% energii do komórek organizmu człowieka),
- pobudzanie wchłaniania wapnia, magnezu i żelaza poprzez krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe
- synteza witamin z grupy B i witaminy K.
Niepożądana zmiana w składzie tak funkcjonującej mikroflory jelitowej polega na zaburzeniu równowagi pomiędzy mikroorganizmami korzystnymi a patogennymi i może nieść za sobą poważne konsekwencje. Stan taki, wywołany jest najczęściej nieprawidłową kolonizacją przewodu pokarmowego noworodka, której sprzyjają czynniki takie jak: poród drogą cesarskiego cięcia, karmienie sztuczne oraz stosowanie antybiotykoterapii. Powstała w ten sposób dysbioza, może być przyczyną wielu chorób dotyczących przewodu pokarmowego, jak i całego organizmu.
Rodzaj pokarmu a mikroflora jelitowa
Ważna jest zatem różnorodność i liczebność mikrobioty jelitowej, która zależy w dużej mierze od typu spożywanego pokarmu oraz wieku, w którym był on przyjmowany po raz pierwszy. Dieta pełni zasadniczą funkcję w kształtowaniu się mikroflory przewodu pokarmowego – sposób żywienia ma bezpośredni wpływ na ten proces, gdyż składniki pokarmowe stanowią substraty dla bakterii i wpływają na ich proliferację i funkcjonowanie. Warto zaznaczyć, że mleko kobiece i mleko modyfikowane różnią się znacznie pod względem zawartości i proporcji składników odżywczych, a także obecności czynników wzrostu, cytokin, immunoglobulin i enzymów trawiennych. Różnice w składzie obu pokarmów mogą więc rzutować na zróżnicowanie mikrobioty noworodków. Badania naukowe polegające na wykonaniu oznaczeń bakterii w mleku kobiecym i w próbkach kału niemowląt wykazały bowiem obecność dokładnie tych samych szczepów, co potwierdza, że karmienie piersią odgrywa istotną rolę w pierwotnym procesie kolonizacji jelit. Bakterie te najprawdopodobniej pochodzą z mikrobioty jelitowej matki, skąd są transportowane do gruczołów mlecznych z pomocą komórek dendrytycznych zlokalizowanych w przewodzie pokarmowym.
Korzyści płynące z karmienia piersią
Mleko kobiece jest naturalnym synbiotykiem, gdyż zawiera zarówno probiotyki, jak i prebiotyki. Do szczepów probiotycznych należą bakterie z rodzaju Bifidobacterium oraz Lactobacillus, które kolonizując przewód pokarmowy noworodka, mogą wywierać korzystny wpływ na jego zdrowie. Prebiotyki, które stanowią szereg naturalnych, opornych na działanie enzymów trawiennych oligosacharydów, stymulują natomiast selektywny wzrost bakterii szczególnie pożądanych w okresie niemowlęcym. Mają one także zdolność wiązania się ze specyficznymi receptorami na powierzchni nabłonka jelitowego, co zapobiega kolonizacji przez bakterie patogenne. Co więcej, w mleku matki obecne są elementy obrony błon śluzowych przed drobnoustrojami takie jak immunoglobuliny sekrecyjne klasy IgA oraz liczne białka i peptydy (np. laktoferyna), które posiadają aktywność przeciwbakteryjną i modulują kształtowanie się mikroflory jelitowej. Obecnie dąży się do upodobnienia mleka modyfikowanego do mleka kobiecego, jednak ze względu na dalszą „niedoskonałość” mieszanek mlekozastępczych zaobserwować można większą różnorodność mikrobiologiczną, obejmującą głównie rodzinę Enterobacteriaceae oraz bakterie z rodzaju Enterococcus i Bacteroides. Ponadto, w porównaniu do niemowląt karmionych piersią, zauważa się ponad dwukrotnie mniejszą liczbę szczególnie korzystnych szczepów Bifidobacterium, co może prowadzić do mniej lub bardziej nasilonej dysbiozy.
Podsumowanie
Istotne jest zatem zapewnienie odpowiedniej kolonizacji przewodu pokarmowego noworodków, gdyż wszelkie nieprawidłowości w zasiedlaniu mikrobioty jelitowej przez bakterie na tak wczesnym etapie życia, mogą rzutować na przyszłe zdrowie dziecka. W porównaniu z dziećmi żywionymi mlekiem modyfikowanym, karmienie pokarmem matki ma związek ze zmniejszonym ryzykiem infekcji przewodu pokarmowego i dróg oddechowych. Dodatkowo w późniejszym okresie życia skutkuje mniejszą liczbą chorób takich jak: martwicze zapalenie jelit, celiakia, astma, hipercholesterolemia, cukrzyca typu II i otyłość.
Bibliografia:
Cukrowska B, Klewicka E. Programowanie mikrobiotyczne – homeostaza mikrobioty jelitowej a ryzyko chorób cywilizacyjnych. Stand Med Pediatr 2014;11:913-922.
Gałęcka M, Bartnicka A, Szewc M i wsp. Kształtowanie się mikrobioty jelitowej u niemowląt warunkiem zachowania zdrowia. Stand Med Pediatr 2016;13:359-367.
Szajewska H, Horvath A, Rybak A i wsp. Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Stand Med Pediatr 2016;13:9-24.
Bartnicka A, Gałęcka M, Mazela J. Wpływ czynników prenatalnych i postnatalnych na mikrobiotę jelitową noworodków. Stand Med Pediatr 2016;13:165-172.
Lifschitz K. Mikrobiota przewodu pokarmowego i jej wpływ na zdrowie człowieka. Stand Med Pediatr 2014;11:525-531.
Guaraldi F, Salvatori G. Effects of breast and formula feeding on gut microbiota shaping in newborns. Front Cell Infect Microbiol 2012;2;94.
