Produkt leczniczy (lek) to substancja lub połączenie substancji przeznaczone do leczenia lub zapobiegania chorobom. W krajach rozwiniętych obserwowany jest znaczny wzrost stosowania leków. Jak podają dane WHO, już blisko 50% pacjentów zażywających leki, nie stosuje ich zgodnie z zaleceniami. Znajomość problematyki interakcji pomiędzy żywnością a lekami i świadomość ich znaczenia są niezbędnymi warunkami skuteczności oraz bezpieczeństwa terapii.  

Czym jest interakcja?  

Interakcja lek-żywność to wzajemne oddziaływanie substancji leczniczej zawartej w leku ze składnikiem pokarmowym obecnym w przyjętym posiłku. Prawidłowe działanie niektórych leków zależy od czasu ich przyjęcia w stosunku do posiłku. Składniki żywności (białko, tłuszcze, błonnik, flawonoidy, składniki mineralne, witaminy, kofeina i inne) mogą wpływać na nasilenie lub ograniczenie wchłaniania leku, jego metabolizm i wydalanie z organizmu. 

Interakcje leków z żywnością niekiedy są korzystne dla organizmu człowieka, ponieważ mogą się przyczyniać do poprawy wchłaniania składników leku lub zmniejszać niekorzystne skutki uboczne będące wynikiem stosowanego leczenia. Mechanizm interakcji pomiędzy lekiem a pożywieniem stanowi bardzo złożony, niekiedy wieloetapowy proces. Wieloetapowość ta jest skutkiem aplikowania substancji leczniczych w zróżnicowanych postaciach leku, a także koniecznością dotarcia leku do miejsca działania.  

Losy leku w ustroju w skrócie można opisać jako LADME, czyli:  

L – liberation – uwalnianie,  

A – absorption – wchłanianie,  

D – distribution – dystrybucja, 

M – metabolism – metabolizm, 

E – elimination– eliminacja.  

Liczne badania przeprowadzone w ostatnich latach wykazały, że najwięcej powikłań farmakoterapii wynika z niekorzystnego działania żywności na powyższe procesy. Najwięcej interakcji lek-żywność zachodzi na etapie wchłaniania!  

Wpływ żywności na wchłanianie leków 

Interakcje na etapie wchłaniania zależą też od ilościowego i jakościowego składu pokarmu. W przypadku podania leku na czczo zachodzi szybkie opróżnienie żołądka i następuje szybki wzrost stężenia leku we krwi. Natomiast spożycie posiłku opóźnia opróżnianie żołądka, co powoduje dłuższy pasaż leku. W przypadku niektórych leków jest to proces korzystny np. dłuższe przebywanie w żołądku leków trudno rozpuszczalnych w środowisku jelita cienkiego, powoduje zwiększenie ich wchłaniania np. digoksyna i kortykosteroidy. Pokarm może wywołać również skutki niepożądane jak np. opóźnienie osiągnięcia maksymalnego poziomu leku w kompartmentach i zmniejszenie maksymalnego stężenia we krwi. Standardowy posiłek (zwłaszcza zawierający dużo węglowodanów) może w wielu przypadkach opóźnić lub zmniejszyć wchłanianie leku. Związki wielkocząsteczkowe, polisacharydy i białka adsorbują leki, powodując zmniejszenie i / bądź zwolnienie ich wchłaniania. Z powodu lepszego wchłaniania, na czczo powinny być także zażywane astemizol i terfenadyna – leki stosowane w leczeniu alergii. Duża ilość węglowodanów w pożywieniu zmniejsza wchłanianie np. paracetamolu (leku przeciwbólowego, przeciwgorączkowego). Warto też zwrócić uwagę na interakcję: paracetamol z alkoholem, który może powodować uszkodzenie wątroby. Herbata będąca bogatym źródłem taniny, znacząco zmniejsza wchłanianie doustnych preparatów żelaza stosowanych w leczeniu niedokrwistości. Niektóre leki ze względu na łączenie się w przewodzie pokarmowym z jonami dwuwartościowymi zawartymi w pokarmie, powinny być przyjmowane na czczo. 

Interakcje leków z błonnikiem pokarmowym 

Błonnik pokarmowy przyspiesza perystaltykę jelit, przez co zapobiega zaparciom. Poprzez takie działanie może zmniejszyć wchłanianie niektórych leków, co skutkuje brakiem działania terapeutycznego. Składnik ten wchodzi w interakcje z lekami działającymi na układ nerwowy, m.in. znacznie zmniejsza stężenie litu we krwi (nawet do 50%). Obniża także wchłanianie trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych (amitryptylina, imipramina, doxepina). Stosowanie błonnika korzystnie wpływa na leczenie lewodopą choroby Parkinsona. Częstym zaburzeniem układu autonomicznego u chorych na Parkinsona są zaparcia – z tego powodu zaleca się stosowanie błonnika. Spożywanie tego składnika wraz z lekami hipoglikemizującymi nie wpływa znacząco na ich działanie. Jednak wykazano, że błonnik może opóźniać i zmniejszać wchłanianie tych leków. Inaczej dzieje się z lekami obniżającymi poziom cholesterolu. Jednoczesne ich stosowanie z błonnikiem powoduje znaczne obniżenie poziomu lipidów. Takie działanie umożliwia zmniejszenie dawek leku i tym samym ograniczenie działań niepożądanych. Stosowanie digoksyny lub metylodigoksyny w leczeniu chorób układu sercowo-naczyniowego wraz z błonnikiem powoduje zmniejszenie wchłaniania leków. Może wówczas wystąpić niewydolność krążenia, zaburzenia rytmu serca oraz powikłania zatorowe. 

Czym popijać lek? 

Bardzo ważnym aspektem interakcji leków z pokarmem na etapie wchłaniania jest rodzaj płynów, którymi popija się zażywane leki. Wskazane jest popijanie tabletek czy kapsułek, dużą ilością płynów ok. 250 ml. Najlepszym wyborem będzie woda. Zalecenia te wynikają z konieczności rozpuszczenia leku w celu umożliwienia wchłaniania, a podanie dużej ilości płynu przyspiesza ten proces. Do popijania leków nietrwałych w środowisku kwasowym, nie należy stosować soków z cytrusów, coli, soku żurawinowego, lemoniad czy toników. Innymi napojami, którymi nie należy popijać leków, są kawa i herbata, ze względu na zawartość garbników, które łatwo adsorbują na powierzchni różne substancje, w tym także leki. Przykładem takich interakcji mogą być procesy zachodzące podczas popijania herbatą flufenazyny (lek stosowany w leczeniu ostrej i przewlekłej schizofrenii, psychozy paranoidalnej) i haloperidolu (leku stosowanego w leczeniu stanów urojeniowych, maniakalnych). Herbata zmniejsza działanie wymienionych leków o ok. 90%. Mlekiem nie należy popijać leków, które wiążą się z jonami wapnia, np. tetracyklin (tetracyklina), bisakodylu (leku przeczyszczającego). Sok grejpfrutowy podnosi w znaczącym stopniu biodostępność szeregu leków podawanych doustnie. Są to leki metabolizowane z udziałem grupy enzymów oksydacyjnych – cytochromu P450. Lista leków podlegających metabolizmowi z udziałem cytochromu P450 jest długa i była wielokrotnie weryfikowana w ostatnich latach.  Bezsprzecznie do takich leków możemy zaliczyć leki z grupy przeciwarytmicznych, antybiotyki, takie jak: klarytromycyna, przeciwhistaminowa terfenadyna, leki anksjolityczne, blokery kanału wapniowego (np. felodypina) glikokortykosteroidy, inhibitory reduktazy HMG-CoA (np. simwastatyna), inhibitory proteazy HIV (sandinavir), niektóre leki immunosupresyjne (cyklosporyna i takrolimus), karbamazepina czy warfaryna.  

Podsumowanie  

W celu uniknięcia negatywnych interakcji lek-żywność należy stosować się do poniższych zaleceń: 

1. Leki należy przyjmować zgodnie z zaleceniami umieszczonymi na ulotce. 

2. Nie należy popijać leków mlekiem, kawą lub herbatą, ponieważ wpływają one na ich wchłanianie. Sok grejpfrutowy natomiast przyczynia się do zaburzenia metabolizmu leków.  

3. Najkorzystniejsze jest popijanie środków leczniczych chłodną, czystą wodą (w ilości ok. 1 szklanki). 

4. Należy kategorycznie unikać przyjmowania leków wraz z alkoholem. 

5. Stosowanie leków wraz z witaminami i minerałami może przyczynić się do zaburzenia wchłaniania leków, dlatego też powinno się unikać takich połączeń. 

6. Środki lecznicze najlepiej zażywać 1-2 godziny przed lub 2 godziny po spożytym posiłku w celu uniknięcia zaburzenia działania leków, o ile nie ma innych zaleceń wydanych od producenta lub lekarza.  

7. Należy zawsze przestrzegać wytycznych umieszczonych na ulotce lub przekazanych przez lekarza bądź farmaceutę, pamiętając, że nie każdy lek należy przyjmować na czczo, a wręcz przeciwnie są leki, które powinno się zażywać podczas posiłku.  

Bibliografia: 

1. Jarosz M, Dzieniszewski J.; (2000): Interakcje leki a żywność – ważny problem kliniczny. Służba Zdrowia t. 78-79 s. 2971-2. 
2. Jarosz M, Dzieniszewski J; (2004): Interakcje leków z żywnością i alkoholem. Warszawa: Wydawnictwo Medyczne BORGIS. 
3. Waldman S.A., Terzic A.: Pharmacology and Therapeutics. Saunders, 2009.  
4. Hirtz J.: The gastrointestinal absorption of drugs in man: a review of current concepts and methods of investigation. Br. J. Clin.Pharmacol., 1985; 19: 77-83 
5. Łukasz Sobotta, Joanna M. Suliburska1), Jadwiga Mielcarek, INTERAKCJE LEK – ŻYWNOŚĆ 
6. Halina Bojarowicz 1/, Paulina Dźwigulska; Suplementy diety. Część III. Interakcje suplementów diety z lekami 
7. González CA, Fernández MN, et al. Dietary fiber and its interaction with drugs. Nutr Hosp 2010, 25(4): 535-539. 
8. Zygmunt Zdrojewicz1, A, E, Ewelina Pachura2, B, F, Paulina Pachura2, B, F Czy można popijać leki sokiem grejpfrutowym? 
9. Kane G, Lipsky J. Drug–grapefruit juice interactions. Mayo Clin Proc 2000; 75: 933–942. 
10. Katarzyna Korzeniowska, Anna Jabłecka; Interakcje leków z pożywieniem  

Udostępnij

Tweet