Jelito cienkie składa się z trzech części: Dwunastnicy, jelita czczego i krętego. Dwunastnica jest dość nielicznie zasiedlona przez mikroorganizmy. Ten wstęp jest kluczowy dla zrozumienia tematu rozrostów jelitowych, gdyż znajomość gatunków, miejsc zasiedlenia i interpretacji względem tej wiedzy wyników badań testów oddechowych pozwoli określić z czym mamy do czynienia.
- Dwunastnica zasiedlona jest w ilości (101 – 103 CFU / ml treści pokarmowej). CFU – z angielskiego Colony-Forming Unit – jednostka tworząca kolonie. Bakterie bytujące w tym miejscu to głównie bakterie tlenowe, m.in Streptococcusy i Lactobacillusy.
- Jelito kręte jest kolonizowane przez większą ilość mikrobów (104 – 107 CFU / ml treści pokarmowej). Bakteriami występującymi w tym odcinku są głównie bakterie względnie i bezwzględnie beztlenowe, takie jak Enterobacteriaceae.
- Dla porównania, w jelicie cienkim, gdzie znajduje się najwięcej bakterii jelitowych, występuje liczba (1010 – 1013 CFU/ ml treści pokarmowej). Jest to więc znaczna różnica ilości bakterii między tymi odcinkami jelit. Najważniejsze grupy bytujące w jelicie grubym to Bacteroides, Eubacterium, Clostridium i Bifidobacterium.
SIBO - charakterystyka
Nienaturalny, zbyt liczny przerost mikroorganizmów w jelicie cienkim, nazywany jest SIBO. Z angielskiego Small Intestinal Bacteria Overgrowth. Aktualnie wyróżniamy również IMO. Z angielskiego Intenstinal Methane Overgrowth, czyli rozrost metanogenów w układzie pokarmowym. Metanogeny charakteryzują się innymi cechami, nie są bakteriami, ale archeonami. Potrzebują innego środowiska to wzrastania i bytowania.Natomiast mają przewagę nad bakteriami wodorowymi i zdolność karmienia się nimi do własnego wzrostu. W zależności od typu bakterii dominujących rozrost możemy posłużyć się nomenklaturą.
W każdej dziedzinie życia powinna towarzyszyć nam równowaga. Organizm ludzki za sprawą specyficznych czynników dążył będzie do homeostazy. Jakiekolwiek odchylenia od norm objawiać się będą dolegliwościami. Dolegliwości to sygnał, by naprawić problem zanim rozwinie się z niego poważniejszy stan chorobowy. W przypadku mikrobioty bakteryjnej, która aktualnie jest jednym z ciekawszych obiektów badawczych, również mogą wystąpić odchylenia od normy, które dadzą nieprzyjemne objawy. Tu pozwolę sobie wpleść moje ulubione zdanie w temacie. SIBO to objaw, nie jednostka chorobowa. Zatem jak każdy objaw posiada swoje podłożę. Dopóki nie zajmiemy się podłożem problemu samo leczenie rozrostu nie przynosi pożądanego efektu terapeutycznego.
Jak objawia się SIBO?
Najczęstszymi objawami notowanymi przy tym schorzeniu są problemy z układem pokarmowym. Gazy, wzdęcia, biegunki, zaparcia, rozpieranie w jelitach, nieregularne wypróżnienia. Na podstawie badań stwierdza się, że 74% niezdiagnozowanych przypadków IBS, czyli zespołu jelita drażliwego to SIBO lub IMO.
Kłopoty z trawieniem, słaba tolerancja produktów fermentujących z grupy FODMAP to kolejny objaw, który notują pacjenci. Trzymanie się zasad zdrowego odżywiania, wprowadzanie do diety większej ilości błonnika najczęściej powoduje problemy trawienne.
Co więcej, w obrazie wyników badań laboratoryjnych może pojawić się anemia, niedobory mikroelementów. Problem w jelicie cienkim per se upośledza wchłanianie witaminy B12, powodując wystąpienie niedokrwistości makrocytarnej. Zaburzeniu może ulec także wchłanianie wapnia, żelaza, cynku, które są niezbędne do krwiotworzenia, ale także odbudowy śluzówek układu pokarmowego.
Rozrost bakteryjny jelita cienkiego może prowadzić także do rozwoju wtórnej nietolerancji laktozy, fruktozy. Stąd często u sportowców obserwuje się eliminację produktów mlecznych, szczególnie przed startami, która przynosi poprawę samopoczucia i reguluje ilość wypróżnień. Wiedząc, że bakterie w SIBO powodując dekoniugację kwasów żółciowych upośledzają trawienie tłuszczów i wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz kwasów omega-3 obserwujemy suchość skóry, słabe funkcjonowanie układu odpornościowego i odzew ze strony przeciążonego układu nerwowego.
Utrata wagi bądź kłopot z jej zrzuceniem także mogą wynikać z nieleczonego SIBO oraz IMO. Wysypki, problemy skórne, sucha skóra są także efektem SIBO, które wynikają z niedożywienia, niedoborowości organizmu w składniki budulcowe i regeneracyjne. Na skutek ograniczenia dostępności enzymu DAO może wystąpić nietolerancja żywności bogatej w histaminę czego objawem będą pokrzywki, wysypki, mocne zaczerwienia.
Jakie czynniki mogą zapobiec powstawaniu rozrostów?
Zanim przejdzie się do diagnostyki, leczenia i układania diety dla pacjenta warto poznać mechanizmy całego układu pokarmowego, które zapobiegają powstawaniu rozrostów w jelitach. Sprawdzenie ich działania, praca nad ich regulacją, jeśli nastąpi potrzeba, to podstawa do działania z rozrostami. Dzięki znalezieniu elementu, który kuleje w systemie jesteśmy w stanie zabrać się za jego naprawę.
• Po pierwsze kwaśne środowisko w żołądku. Kwas solny w żołądku jest pierwszą linią obrony przed wpuszczeniem patogenów do jelita cienkiego. Działa bakteriobójczo.
• Kolejny aspekt to enzymy i sok trzustkowy, które tak jak kwas solny mają właściwości bakteriobójcze, ale wpływają także na rozkład enzymatyczny poszczególnych makroskładników. Dzięki temu rozdrobnione mają większą możliwość bycia wchłoniętymi a nie zalegającymi w systemie.
• Warstwa mucyny czyli śluzu, a w zasadzie to dwie warstwy. Dzięki temu, że pokrywają wewnętrzną ścianę jelita i mają w sobie obecną sekrecyjną immunoglobulinę s-IgA, odpowiadają za wiązanie patogennych komórek bakteryjnych, hamowanie ich namnażania. Co więcej zapobiegają rozszczelnieniu połączeń ścisłych przez co patogeny nie dostaną się do warstwy układu odpornościowego w jelicie oraz warunkują szczelność bariery jelitowej.
• O kolejnym aspekcie można by mówić godzinami. Motoryka przewodu pokarmowego, znana pod terminem perystaltyki to czynnik warunkujący sprawne przemieszczanie treści pokarmowej w układzie trawiennym, ale także zapobieganie pozostawania niestrawionych resztek pokarmowych czy bakterii w danym odcinku. Z motoryką związana jest nasza szczoteczka, która sprząta jelita miedzy posiłkami czyli mioelektryczny kompleks wędrujący – MMC. Działa ona w przerwach między posiłkami. Około 90 min po zakończeniu jedzenia, stymulowana przez przysadkę, zaczyna oczyszczanie przewodu pokarmowego. W momencie podjadania przestaje działać. Tak, od razu odpowiadam na pytania czy oblizywanie palców to też podjadanie – TAK. Każdy kęs, każdy mały czy duży posiłek rozpoczyna na nowo proces trawienia.
• Na koniec, jeszcze jeden ważny czynnik, czyli tama między jelitem cienkim i jelitem grubym. Nazywa się zastawką krętniczo-kątnicząa. Jej celem jest zapobieganie cofania się bakterii z jelita grubego do początkowych odcinków przewodu pokarmowego. Jeżeli tama staje się przepuszczalna, np. po operacji, pod zbyt dużym nacisku gazów na jej ściany, bakterie zaczną przemieszczać się i kolonizować inne odcinki.
Diagnostyka SIBO
W Polsce jest coraz lepsza i wraz ze świadomością o tym schorzeniu zmieniają się także wytyczne. Polskie Towarzystwo Gastroenterologiczne właśnie w roku 2021 wystosowało pierwsze zalecenia lekarskie w tym schorzeniu. Największe znaczenie kliniczne w ocenie postaci i postawieniu diagnozy mają badania testem metanowo-wodorowym. Pozostaje też kwestia trzeciej odmiany, czyli siarkowej, objawiającej się specyficznym odorem gazów jelitowych. Tej postaci niestety na ten moment żadnym testem nie jesteśmy w stanie zbadać. Ocenia się to jedynie objawowo.
Testy oddechowe polegają na badaniu w wydychanym powietrzu metabolitów bakterii, wodoru i metanu przed i po dostarczeniu substratu energetycznego w postaci węglowodanów rozłożonych do prostych postaci, którymi karmią się bakterie w przewodzie pokarmowym. Całościowy protokół badania polega na pomiarze wyjściowego stężenia wodoru i metanu, następnie przez półtorej godziny co dwadzieścia minut po podaniu glukozy lub laktulozy, które będą reagowały w bakteriami na całej długości układu pokarmowego. Wyprodukowane w tym procesie gazy wędrują przez ścianę przewodu pokarmowego, drogą krwi dostają się do układu oddechowego, skąd są wydychane z powietrzem i rejestrowane przez maszynę do testów. Wysokie wartości wydychanych gazów w czasie odpowiadającym lokalizacji substratu w jelicie cienkim, w czasie do 90 minut, mogą świadczyć o przeroście bakteryjnym lub archeonów. Należy podkreślić, że ważną kwestią jest samo przygotowanie się do badania. Przed testem na około 3 tygodnie należy zaprzestać przyjmowania probiotyków i antybiotyków, na tydzień przed odłożyć wszelką suplementację witaminowa, a na dwa dni przed badaniem wprowadzić dietę eliminacyjną, z wykluczeniem wszelkich FODMAP.
Co do zasad interpretacji wyników przebiega ono na podstawie North American Consensus z 2017 r. Zwraca się przede wszystkim uwagę na rozróżnienie testu oddechowego w kierunku SIBO z użyciem laktulozy i testu na nietolerancję laktozy. Dlatego ważne jest to, by wybrać dobrą placówkę i miarodajny test.
Bibliografia:
1. Vyas, U., & Ranganathan, N. (2012). Probiotics, prebiotics, and synbiotics: gut and beyond. Gastroenterology Research and Practice, 2012.
2. Gawęcki J, Hryniewiecki L. (2005) Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. PWN
3. Hotel, A. C. P., & Cordoba, A. (2001). Health and nutritional properties of probiotics in food including powder milk with live lactic acid bacteria. Prevention, 5(1).
4. http://www.medicine.virginia.edu/clinical/departments/medicine/divisions/digestive-health/clinical-care/nutrition-support-team/nutrition-articles/DiBaiseArticle.pdf
5. http://www.egastroenterologia.pl/Zespol-przerostu-flory-bakteryjnej-jelita-cienkiego-a-zespol-jelita-nadwrazliwego,10972.html
