Do gabinetu dietetyka coraz częściej trafiają pacjenci z chorobą refluksową przełyku (GERD). Jest to jedno z najczęściej diagnozowanych schorzeń gastroenterologicznych, dotyka ono ok. 20-40% osób dorosłych w krajach wysokorozwiniętych. Niekiedy jest to schorzenie współistniejące z innymi problemami zdrowotnymi. Warto więc znać podstawy dietoterapii, by pomóc chorym zmniejszyć dyskomfort związany z przykrymi objawami.
DEFINICJA I OBJAWY
Na wstępie należy rozróżnić dwa problemy zdrowotne - refluks przełykowy epizodyczny i chorobę refluksową przełyku.
Ten pierwszy jest sporadyczny, samoograniczający i wystarczy wprowadzić niewielkie zmiany, by objawy ustąpiły.Choroba refluksowa przełyku (GERD) to cofanie się treści pokarmowej do przełyku, przyczyniające się do powstawania dolegliwości, które w przypadku ich łagodnego charakteru występują minimum 2 razy w tygodniu, natomiast silniejszego - minimum raz w tygodniu. Wyróżnia się postać nadżerkową (charakteryzuje się ubytkami w błonie śluzowej, trudniejsza w leczeniu) i nienadżerkową (nieleczona może przejść w nadżerkową).
Objawy GERD można podzielić na dwie grupy - przełykowe i pozaprzełykowe. Należy przy tym zaznaczyć, że objawy pozaprzełykowe można wiązać z GERD tylko w momencie, gdy występują także symptomy przełykowe. W przeciwnym razie należy poszerzyć diagnostykę.
|
Objawy przełykowe |
Objawy pozaprzełykowe |
|
zgaga |
refluksowy zespół kaszlowy i chrypka |
|
dysfagia |
refluksowe zapalenie krtani |
|
ból zamostkowy (niekardiologiczny) |
refluksowy zespół astmatyczny |
|
regurgitacje |
refluksowy zespół nadżerek zębowych |
|
ból nadbrzusza i uczucie pełności |
zapalenie płuc o charakterze nawracającym |
|
odbijanie |
ból gardła |
DIAGNOSTYKA
Na ten moment nie istnieje złoty standard w diagnostyce GERD. Zazwyczaj do rozpoznania choroby w gabinecie lekarza prowadzi wywiad i współistniejące objawy (regurgitacje i/lub zgaga, które się utrzymują). Jeżeli pojawiają się symptomy “alarmowe” takie jak: niezamierzony spadek masy ciała, dysfagia, anemia, krwawienia z przewodu pokarmowego itd. to należy podjąć dalszą diagnostykę (m.in. gastroskopię). U pacjentów bez chorób kardiologicznych z bólem zamostkowym i podejrzeniem GERD najpierw wyklucza się istnienie schorzeń serca.
Wśród badań stosowanych w celu rozpoznania GERD stosuje się:
-
pH-metrię lub pH-metrię wraz z impedancją (wykonywane u pacjentów z nietypowymi objawami GERD, przed zabiegiem antyrefluksowym oraz w refluksie opornym na standardowe leczenie) - polega na pomiarze częstości zarzucania treści żołądkowej do przełyku (impedancja) i pomiarze jej pH (pH-metria) w przeciągu 24 godzin w warunkach ambulatoryjnych,
-
manometrię - polega na pomiarze ciśnienia na wysokości zwieracza przełyku (górnego i dolnego) i w obrębie mięśniówki przełyku.
POWIKŁANIA
Do powikłań choroby refluksowej przełyku należą m.in.:
-
przełyk Barreta - metaplastyczna transformacja nabłonka przełyku, traktowana jako zmiana przednowotworowa przełyku,
-
zwężenie przełyku,
-
nadżerki przełyku,
-
owrzodzenie i przebicie wrzodu,
-
krwawienie,
-
rak przełyku.
PATOFIZJOLOGIA
Istnieje kilka mechanizmów prawdopodobnie przyczyniających się do powstania GERD, a wśród nich wymienia się:
-
uszkodzenie bariery antyrefluksowej (dolny zwieracz przełyku, kąt Hisa, włókna przepony),
-
samoistne przejściowe spontaniczne relaksacje dolnego zwieracza przełyku (TLESRs),
-
zaburzenia motoryki przełyku i zaburzony mechanizm obrony śluzówkowej przełyku,
-
upośledzone opróżnianie żołądkowe,
-
wzrost ciśnienia w jamie brzusznej i w żołądku,
-
nadmierne rozszerzenie żołądka,
-
stres, siedzący tryb życia, nieprawidłowe nawyki żywieniowe, palenie tytoniu,
-
nadwaga i otyłość,
-
czynniki genetyczne.
LECZENIE
Wśród sposobów leczenia GERD wyróżnia się:
-
modyfikacje stylu życia,
-
stosowanie leków, takich jak:
-
inhibitory pompy protonowej (najbardziej efektywne),
-
blokery H2 (w terapii dodanej),
-
alkalia (w terapii dodanej),
-
alginiany (w terapii dodanej),
-
kwas hialuronowy z siarczanem chondroityny (w terapii dodanej),
-
leczenie chirurgiczne (fundoplikacja) - tylko w uzasadnionych przypadkach.
POSTĘPOWANIE DIETETYCZNE
Postępowanie dietetyczne w chorobie refluksowej przełyku polega przede wszystkim na eliminacji produktów nasilających objawy i stosowaniu zasad diety lekkostrawnej. Warto jednak zaznaczyć, że pokarmy te u każdego mogą być inne i nie zawsze dany produkt wywołujący dolegliwości u jednego pacjenta wywoła je u drugiego (i na odwrót).
Wyznaczono jednak grupę pokarmów, których spożycie bardzo często (ale nie zawsze - zależy to od indywidualnej tolerancji pacjenta) wiąże się z refluksem, a są to:
-
cytrusy i soki cytrusowe,
-
pomidory, sok pomidorowy, sosy pomidorowe,
-
pikantne przyprawy,
-
kawa,
-
napoje gazowane,
-
czekolada, kakao,
-
napoje typu cola,
-
mięta,
-
produkty konserwowe,
-
por, cebula, czosnek, szparagi, karczochy.
Pacjentom z GERD zaleca się rezygnację z produktów wysokotłuszczowych, zwłaszcza tych obfitujących w cholesterol i nasycone kwasy tłuszczowe.
W publikacji Korzonek M., Dziergas A., Kuczyńskiej M. przedstawiono w formie tabeli wpływ konkretnych pokarmów na wystąpienie objawów refluksu:
|
Wpływ produktów spożywczych na występowanie objawów choroby refluksowej przełyku |
|
|
Czynniki wywołujące GERD |
Produkty wpływające na występowanie GERD |
|
Obniżenie ciśnienia w dolnym zwieraczu przełyku; Przejściowe spontaniczne relaksacje dolnego zwieracza przełyku; Stymulacja receptorów czuciowych w przełyku; Opóźnienie opróżniania żołądka; Zwiększanie wydzielania kwasu żołądkowego. |
Czekolada, napar z mięty, kawa, mocna herbata, alkohol Tłuszcze, por, cebula, czosnek, szparagi, karczochy Owoce cytrusowe, soki z owoców cytrusowych, pomidory, sok pomidorowy, ostre przyprawy Czekolada, tłuszcze, produkty zawierające błonnik rozpuszczalny Kawa, alkohol |
Źródło: [3]
Poza produktami nasilającymi dolegliwości istnieją pokarmy, które wykazują odwrotne działanie, czyli łagodzą objawy refluksu. Wśród nich najczęściej wymienia się nabiał o niskiej zawartości tłuszczu oraz wodę niegazowaną. Dodatkowo, po posiłku warto wypić napój obojętny, np.: herbatę zieloną, sok warzywny, kawę zbożową
Szczególnym aspektem postępowania żywieniowego w GERD jest redukcja masy ciała wśród osób z nadwagą i otyłością. Udowodniono, że spadek 10% masy ciała skutkował zmniejszeniem objawów refluksu. Zbyt wysoka masa ciała przyczynia się do zwiększonego ciśnienia jamy brzusznej, a w konsekwencji do powstania przepukliny rozworu przełykowego oraz zaburzeń połączenia żołądkowo-przełykowego.
Wśród pozostałych modyfikacji żywieniowych można wymienić: regularne spożywanie mniejszych porcji pokarmu, wolniejsze spożywanie posiłku, zachowanie 3-godzinnego odstępu pomiędzy snem a ostatnim posiłkiem, dokładne przeżuwanie każdego kęsa, podawanie pokarmów w temperaturze pokojowej.
POZOSTAŁE MODYFIKACJE STYLU ŻYCIA
Wśród innych modyfikacji, które mogą wprowadzić pacjenci borykający się z GERD wymienić można: regularny i umiarkowany, lecz nie intensywny wysiłek fizyczny, którego celem jest wzmocnienie mięśni poprzecznie prążkowanych, a tym samym i wzmocnienie bariery antyrefluksowej, podniesienie wezgłowia łóżka o ok. 15-20 cm, unikanie leżenia do 2-3 godzin po posiłku, zaprzestanie palenia tytoniu, ograniczenie stresu i włączenie technik relaksacyjnych (np. joga) oraz unikanie noszenia obcisłej odzieży.
Bibliografia:
-
Pietrzak A.M. (2022). Rozpoznanie i leczenie choroby refluksowej - wytyczne Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii 2022 w pigułce. LEKARZ POZ, 2/2022, 91-96.
-
Gładyś K. (2020). Wybrane choroby przewodu pokarmowego - problemy żywieniowe. Choroba refluksowa przełyku. w Małgorzewicz S. (red.) Żywienie Kliniczne praktyczne zagadnienia. Lublin, Wydawnictwo Czelej, s. 347-356.
-
Korzonek M., Dziergas A., Kuczyńska M. (2014). Choroba refluksowa przełyku (GERD) — problem wciąż aktualny. Forum Medycyny Rodzinnej, 8(5), 201-210.
-
Sethi S., Richter J.E. (2017). Diet and gastroesophageal reflux disease. Current Opinion in Gastroenterology, 33(2), 107-111.
-
Vemulapalli R. (2008). Diet and Lifestyle Modifications in the Management of Gastroesophageal Reflux Disease. Nutrition in Clinical Practice, 23(3), 293–298.
