Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to układowa, przewlekła choroba autoimmunologiczna tkanki łącznej, która charakteryzuje się zapaleniem stawów związanym z zapaleniem błony maziowej, co w efekcie prowadzi do erozji chrząstki i kości. Ponadto, u chorych pojawiają się zmiany pozastawowe i objawy ogólnoustrojowe. Etiologia nie jest do końca poznana, uważa się jednak, że zarówno wpływ czynników genetycznych jak i środowiskowych (palenie papierosów, zanieczyszczenia powietrza, kurz, dieta, infekcje) jest odpowiedzialny za rozwój choroby.
Objawy
Pacjenci z RZS mogą prezentować objawy charakterystyczne, takie jak: symetryczny ból i obrzęk stawów rąk i stóp (rzadziej dużych stawów np. ramiennych), sztywność poranna trwająca najczęściej ponad 1 godzinę, a także objawy ogólne, takie jak: stan podgorączkowy, ból mięśni, spadek masy ciała, zmęczenie.
Stawami, które zostają zajęte przez proces chorobowy, najczęściej są stawy: międzypaliczkowe bliższe, śródręczno-paliczkowe i śródstopno-paliczkowe. Stawy kończyny górnej bywają zajęte częściej niż stawy kończyny dolnej.
Diagnostyka
-
Badania krwi - w szczególności: OB, CRP, czynnik reumatoidalny (RF) w klasie IgM, przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi (ACPA), morfologia krwi z rozmazem, proteinogram, ALT, AST, kwas moczowy w surowicy, kreatynina w surowicy, elektrolity w surowicy, przeciwciała przeciwjądrowe (ANA),
-
Badanie ogólne moczu,
-
Badania płynu stawowego,
-
Badania obrazowe - RTG, USG, rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa stawów.
W celu rozpoznania choroby stosuje się kryteria EULAR i ACR. Dodatkowo określa się stadium choroby (w klasie I-IV wg Steinbrockera), stopień sprawności fizycznej oraz aktywność choroby, którą można ocenić według kilku skal - DAS (Disease Activity Store), SDAI (Simplified Disease Activity Index), CDAI (Clinical Disease Activity Index).
Istnieją także kryteria remisji zalecane przez EULAR do oceny skuteczności leczenia w praktyce klinicznej.
Leczenie
Wśród metod leczenia możemy wyróżnić:
-
metody farmakologiczne - leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh), niesteroidowe leki przeciwzapalne przyjmowane doustnie oraz glikokortykosteroidy przyjmowane dostawowo,
-
leczenie operacyjne,
-
rehabilitację – kinezyterapię, fizykoterapię i pomoc psychologiczną.
Warto także wspomnieć o znaczeniu dietoterapii w procesie leczenia RZS, co omówiono poniżej.
Znaczenie diety w przebiegu leczenia RZS
Na wstępie warto wspomnieć o wpływie diety na rozwój RZS. Otóż uważa się, że pewne nawyki żywieniowe, takie jak: spożycie czerwonego mięsa, nadmiaru soli, nadmiernej ilości energii może działać prozapalnie, natomiast spożycie zdrowych tłuszczów, ryb, owoców wręcz odwrotnie - przeciwzapalnie.
W kontekście działania prozapalnego żywności w publikacjach naukowych wspomina się przede wszystkim o diecie zachodniej, która to charakteryzuje się wysokim spożyciem czerwonego mięsa, cukrów rafinowanych, kwasów tłuszczowych nasyconych i trans i niskim stosunkiem kwasów omega-3 do omega-6, co może zwiększać ryzyko zachorowania na RZS. Dodatkowo dieta ma wpływ na skład mikrobiomu jelitowego. Należy zauważyć, że dieta oparta o produkty powszechnie uznawane za niezdrowe prowadzi do otyłości, a także do dysbiozy jelitowej, a ta - do podwyższonego prawdopodobieństwa rozwinięcia RZS.
Źródło grafiki: Gioia C., Lucchino B., Tarsitano M. i wsp.: Dietary Habits and Nutrition in Rheumatoid Arthritis: Can Diet Influence Disease Development and Clinical Manifestations?, Nutrients.,2020, 2(5): 1456.
Podsumowując, w kontekście negatywnego wpływu na rozwój i progresję reumatoidalnego zapalenia stawów możemy mówić w 3 aspektach:
-
dysbiozy jelitowej,
-
otyłości,
-
działania prozapalnego.
Do powyższych zaburzeń prowadzą przede wszystkim: duże spożycie kwasów tłuszczowych trans, niski stosunek kwasów omega-3 do omega-6, wysokie spożycie soli, wysoki indeks glikemiczny pokarmów, zbyt duże spożycie cukrów rafinowanych, zbyt wysoka energetyczność diety, zbyt duże spożycie czerwonego mięsa (jest źródłem karnityny i choliny, z których w przebiegu przemian metabolicznych przez mikrobiotę jelitową powstaje trimetyloamina, utleniająca się w wątrobie do N-tlenku trimetyloaminy (TMAO), wykazującego działanie prozapalne i zwiększającego ryzyko chorób sercowo-naczyniowych).
Istnieją jednak produkty spożywcze, które będą wpływać pozytywnie w prewencji oraz przebiegu RZS. Podobnie jak wcześniej, tutaj także możemy mówić o 3 aspektach:
-
utrzymania homeostazy mikrobioty jelitowej,
-
kontroli masy ciała,
-
działania przeciwzapalnego.
W tym celu zaleca się włączenie takich interwencji żywieniowych, jak: utrzymanie odpowiedniego stosunku kwasów omega-3 do omega-6, wysokie spożycie błonnika pokarmowego, utrzymanie niskiego indeksu glikemicznego diety, wysokie spożycie antyoksydantów (karotenoidów, flawonoidów, tokoferolu, chlorofilu, witaminy C), zadbanie o odpowiedni poziom wit. D3 w organizmie, probiotykoterapia (np. szczep Lactobacillus casei 01).
Dodatkowo, wśród produktów wspierających leczenie stanów zapalnych wymienia się:
-
czerwone winogrona (zawierają resweratrol - hamuje m.in. przeciwciała przeciwjądrowe, cytokiny immunomodulujące),
-
suszone śliwki (zawierają polifenole - hamują osteoklastogenezę),
-
grejpfruty (zawierają kemferol - hamuje proliferację fibroblastów, tym samym zmniejszając wydzielanie cytokin prozapalnych),
-
jabłka, pomarańcze (zawierają kwas p-kumarowy - wykazuje działanie immunosupresyjne),
-
soję (zawiera genisteinę),
-
mango (zawiera mangiferin - zmniejsza aktywność interleukin prozapalnych),
-
borówki, wiśnie (zawierają antocyjany - obniżają stężenie mediatorów zapalnych),
-
pieprz czarny,
-
imbir,
-
kminek,
-
papryczki chilli,
-
gałkę muszkatołową,
-
goździki,
-
liście laurowe,
-
lukrecję,
-
cynamon,
-
zieloną herbatę.
Nietolerancja histaminy a RZS
W przypadku pacjentów z RZS i współistniejącą nietolerancją histaminy, duże spożycie produktów obfitujących w tę aminę biogenną lub nasilających jej uwalnianie może przyczyniać się do szybkiego zaostrzenia objawów. W tym przypadku zaleca się dietę niskohistaminową.
Warzywa psiankowate a RZS
Aktualnie nie ma jednoznacznego stanowiska, które wskazywałoby na negatywne działanie warzyw psiankowatych (pomidory, bakłażan, ziemniaki) na RZS. Warto jednak zwrócić uwagę na to, że niedojrzałe warzywa zawierają solaninę, czyli substancję, która może nasilać ból i uszkodzenie stawów, dlatego też zaleca się wybieranie warzyw dojrzałych, a w razie podejrzenia nasilania dolegliwości po ich spożyciu - należy rozważyć eliminację ich ze swojej diety na pewien okres czasu i obserwację, czy nastąpiła poprawa.
Dieta bezglutenowa a RZS
Bardzo często w zaleceniach dla osób z RZS można natknąć się na dietę bezglutenową. RZS jest chorobą autoimmunologiczną, a wśród chorych cierpiących na jedną z chorób autoimmunologicznych istnieje większa szansa na zachorowanie na inną chorobę wynikającą z autoagresji. W związku z tym jest zwiększone ryzyko tego, że pacjent z RZS cierpi jednocześnie na celiakię. W takim przypadku dieta bezglutenowa będzie wskazana. Innym, ewentualnym wskazaniem do stosowania diety bezglutenowej jest nieceliakalna nadwrażliwość na gluten. Należy podkreślić, że samo RZS nie jest wskazaniem do zastosowania diety bezglutenowej.
Podsumowanie
Najważniejsze zalecenia żywieniowe dla pacjentów z RZS
-
włączenie zasad diety śródziemnomorskiej,
-
ograniczenie spożycia czerwonego mięsa do 1-2 porcji w miesiącu,
-
codzienne spożycie oliwy z oliwek,
-
spożycie tłustych ryb morskich 1-2 porcji w tygodniu,
-
5 porcji warzyw i/lub owoców dziennie - najlepiej sezonowych,
-
unikanie napojów słodzonych cukrem i alkoholu,
-
ograniczenie spożycia soli kuchennej,
-
odpowiednie spożycie pełnowartościowego białka, wapnia, wit. D3, B6, B12, kwasów omega-3, kwasu foliowego,
-
zwiększone spożycie produktów pełnoziarnistych i nasion roślin strączkowych,
-
włączenie aktywności fizycznej w granicach tolerancji i po uprzedniej konsultacji z lekarzem i/lub fizjoterapeutą.
Źródła:
-
Gioia C., Lucchino B., Tarsitano M. i wsp.: Dietary Habits and Nutrition in Rheumatoid Arthritis: Can Diet Influence Disease Development and Clinical Manifestations?, Nutrients.,2020, 2(5): 1456.
-
Liu Y, Alookaran JJ, Rhoads JM.: Probiotics in Autoimmune and Inflammatory Disorders, Nutrients., 208, 18;10(10):1537.
-
K. Olejniczak, A. Piekarczyk: „S.O.S. dla stawów. Wsparcie żywieniowe w chorobach reumatycznych.”
-
Bustamante M., Augustin-Perez M., Cedola F. i wsp.: Design of an anti-inflammatory diet (ITIS diet) for patients with rheumathoid arthitis, Contemp Clin Trials Commun, 2020
