Dieta przy niedoczynności tarczycy - co można jeść?

Niedoczynność tarczycy to coraz częściej diagnozowana choroba, przebiegająca z zaburzeniem produkcji hormonów tarczycy. Schorzenie przyczynia się do spowolnienia metabolizmu, a także w znacznym stopniu upośledza funkcjonowanie m.in. układu krwionośnego, pokarmowego i nerwowego. Odpowiednio zbilansowana dieta opracowana przez dietetyka klinicznego pozwala lepiej kontrolować chorobę i wspierać leczenie farmakologiczne.

Jak niedoczynność tarczycy wpływa na metabolizm?

W niedoczynności tarczycy obserwuje się zaburzenie pracy tego gruczołu manifestujące się zbyt małym wydzielaniem hormonów T3 (trójjodotyroniny) i T4 (tyroksyny) regulujących tempo przemiany materii, wspierających pracę układu nerwowego, a także układu sercowo-naczyniowego. Ich niedobór prowadzi do m.in. spowolnienia metabolizmu, gromadzenia tkanki tłuszczowej i zmniejszenia wydatku energetycznego [1].

Problemy w syntezie hormonów tarczycy skutkują szeregiem typowych objawów, w tym chronicznym zmęczeniem, niską tolerancją na zimno, suchością skóry, wypadaniem włosów, zaburzenia miesiączkowania, a także trudnością w utrzymaniu prawidłowej wagi [1,2]. Spowolniony metabolizm powoduje, że nawet nieznaczny nadmiar kalorii może spowodować szybki przyrost masy ciała. Dlatego dieta musi być skomponowana w taki sposób, by wspierać przemianę materii, dostarczać kluczowych mikroelementów i zapobiegać niedoborom [2].

Co ważne, choroby zaburzające pracę tarczycy dotyczą przede wszystkim płci żeńskiej. Dane pochodzące z badań populacyjnych pokazują, że w Polsce odsetek kobiet po 60. roku życia z niedoczynnością tarczycy wynosi 19,4 proc. [3].

Dieta przy niedoczynności tarczycy – najważniejsze zasady

Odpowiednio skomponowana dieta stanowi jeden z kluczowych elementów terapii wspomagającej leczenie farmakologiczne przy niedoczynności tarczycy. Choć nie zastępuje terapii hormonalnej, może znacząco wpłynąć na tempo metabolizmu, poziom energii i poprawić samopoczucie. Poniżej przedstawiono najważniejsze zasady żywienia, które pomagają utrzymać równowagę hormonalną i wspierają prawidłowe funkcjonowanie tarczycy.

Ogólna zasada mówi, że dieta w niedoczynności tarczycy powinna być pełnowartościowa, przeciwzapalna i umiarkowanie kaloryczna, bogata w warzywa i owoce (będące źródłem błonnika pokarmowego), pełnoziarniste produkty zbożowe, ryby morskie (dostarczające niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe), nasiona roślin strączkowych oraz chude źródła białka. Z menu warto wykluczyć produkty wysoko przetworzone, słodycze oraz dania typu fast-food. W diecie osób chorych celem nie jest restrykcja, lecz utrzymanie równowagi metabolicznej i wsparcie pracy gruczołu tarczowego [4].

Regularne spożywanie 4–5 posiłków dziennie stabilizuje poziom glukozy i wspiera metabolizm. Dla osób z niedoczynnością tarczycy ważne jest także unikanie długich głodówek, które mogą jeszcze bardziej spowolnić przemianę materii [5].

Składniki mineralne istotne w diecie tarczycowej

Równowaga hormonalna tarczycy zależy nie tylko od podaży kalorii, lecz także od obecności kluczowych mikro- i makroelementów. Wiele minerałów i witamin uczestniczy w syntezie, aktywacji oraz transporcie hormonów T3 i T4, dlatego ich niedobór może nasilać objawy niedoczynności tarczycy.

Jod – fundament produkcji hormonów tarczycy

Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do syntezy tyroksyny i trójjodotyroniny. Jego niedobór prowadzi do spadku stężenia tych hormonów i może skutkować rozwojem wola tarczycowego. Z kolei jego nadmiar – szczególnie u osób z chorobami autoimmunologicznymi, jak choroba Hashimoto – może paradoksalnie nasilać proces zapalny i tym samym objawy schorzenia [6].

Najlepszym źródłem jodu w diecie osoby z niedoczynnością tarczycy są ryby i owoce morza (w tym przede wszystkim dorsz, halibut, makrela, małże), a także jaja i nabiał. W Polsce, dzięki obowiązkowemu jodowaniu soli, jego niedobory występują coraz rzadziej, choć nadal są możliwe, a zwłaszcza przy ograniczeniu stosowania soli kuchennej lub diet eliminacyjnych. Dzienna zalecana ilość jodu dla osób dorosłych wynosi około 150 µg, a dla kobiet w ciąży i karmiących piersią – 220–290 µg [7].

Może Cię zainteresować: Czy można dostarczać jod, rezygnując ze spożycia soli?

Selen – strażnik konwersji hormonów tarczycy

Selen to pierwiastek o silnym działaniu antyoksydacyjnym, który odgrywa kluczową rolę w przekształcaniu nieaktywnej tyroksyny do aktywnej trójjodotyroniny w tkankach obwodowych Wchodzi w skład enzymów, a także chroni komórki tarczycy przed uszkodzeniem oksydacyjnym wywołanym przez wolne rodniki [8,9].

Niedobór selenu może prowadzić do obniżonej konwersji T4 do T3 i pogłębiać objawy niedoczynności [9].

Źródła selenu to przede wszystkim orzechy brazylijskie (1–2 dziennie wystarczą do pokrycia zapotrzebowania), ryby, jaja, drób i produkty pełnoziarniste. Zalecane spożycie wynosi około 55 µg dziennie u dorosłych [8,9].

Cynk, żelazo, magnez i miedź – wsparcie enzymatyczne

Cynk wspomaga funkcjonowanie enzymów odpowiedzialnych za metabolizm hormonów tarczycy i odporność układu odpornościowego [10]. Jego niedobór może prowadzić do zmniejszenia poziomu T3 i T4 oraz zwiększenia stężenia TSH. Cynk występuje głównie w pestkach dyni, mięsie, jajach i produktach zbożowych pełnoziarnistych.

Żelazo jest potrzebne do działania enzymu peroksydazy tarczycowej , który uczestniczy w syntezie hormonów gruczołu tarczowego. Niedobory żelaza (a więc i ferrytyny) utrudniają prawidłowe wchłanianie lewotyroksyny [11]. Bogatym źródłem żelaza jest mięso czerwone (spożywane w rozsądnych ilościach), wątróbka, jaja i zielone warzywa liściaste.

Magnez wspiera metabolizm energetyczny komórek i łagodzi objawy zmęczenia typowe dla niedoczynności tarczycy [12]. Natomiast miedź uczestniczy w konwersji T4 do T3 i działa synergicznie z cynkiem i żelazem, dlatego jej brak może zaburzać równowagę tych pierwiastków [13].

Witaminy ważne dla pracy tarczycy

Zróżnicowana dieta przy niedoczynności tarczycy wpływa korzystnie na funkcjonowanie całego organizmu. Szczególne znaczenie mają witaminy obecne przede wszystkim w surowych warzywach i owocach, a także orzechach, nasionach, chudym mięsie i tłustych rybach.

Witamina D3: reguluje ekspresję genów związanych z odpornością i może wpływać na ryzyko chorób autoimmunologicznych, w tym choroby Hashimoto [14]. Niedobory witaminy D3 są stosunkowo częste u osób z niedoczynnością tarczycy i powinny być regularnie kontrolowane.

Witamina A: uczestniczy w procesach transkrypcji genów kodujących białka transportujące hormony tarczycy. Jej niedobór może obniżać konwersję T4 do T3 [15].

Witamina E: działa antyoksydacyjnie, chroniąc komórki tarczycy przed stresem oksydacyjnym.

Witaminy z grupy B (B2, B6, B12) wspomagają metabolizm energetyczny i prawidłową pracę układu nerwowego. Niedobory mogą nasilać uczucie zmęczenia i senność, typowe dla niedoczynności tarczycy [16].

Zróżnicowana dieta oparta na produktach naturalnych i nieprzetworzonych pozwala dostarczyć większości tych składników w odpowiednich ilościach. W przypadku stwierdzonych niedoborów warto jednak rozważyć suplementy diety – zawsze pod kontrolą lekarza lub dietetyka klinicznego.

Co jeść przy niedoczynności tarczycy – rekomendowane produkty

Przykładowy jadłospis dla osób z niedoczynnością tarczycy powinien uwzględniać:

• ryby morskie: dorsz, łosoś, makrela (źródła jodu i selenu),
• jaja, chude mięso drobiowe, tofu,
• kasze (gryczana, jaglana), płatki owsiane, ryż brązowy,
• warzywa gotowane i duszone – szczególnie zielone liściaste,
• owoce: jagody, borówki, kiwi, cytrusy,
• nabiał fermentowany: kefir, jogurt naturalny (bez dodatku cukru),
• zdrowe tłuszcze: oliwa, awokado, siemię lniane.

Czego unikać w diecie przy niedoczynności tarczycy?

Zalecenia żywieniowe dla osób z niedoczynnością tarczycy rekomendują ograniczenie:

• soi i surowych warzyw kapustnych,
• żywności wysokoprzetworzonej, bogatej w cukry proste i tłuszcze trans,
• produktów z dużą ilością konserwantów i sztucznych dodatków,
• alkoholu i nadmiaru kofeiny, które mogą zakłócać wchłanianie hormonów.

Odchudzanie a niedoczynność tarczycy

Redukcja masy ciała przy niedoczynności tarczycy jest możliwa, choć wymaga rozsądku, konsekwencji cierpliwości. Kluczowe są:

• umiarkowany deficyt kaloryczny,
• aktywność fizyczna dostosowana do możliwości,
• odpowiednia ilość snu,
• wsparcie dietetyka.

Nie należy drastycznie ograniczać kalorii, ponieważ może to obniżyć poziom T3 i pogłębić objawy choroby tarczycy [17].

Najczęściej zadawane pytania o dietę przy niedoczynności tarczycy

Poniżej umieszczono odpowiedzi na najczęściej zadawane pytanie dotyczące diety w niedoczynności tarczycy.

Jaka dieta jest polecana przy niedoczynności tarczycy?

Najlepiej sprawdza się dieta przeciwzapalna, bogata w warzywa, owoce, ryby i pełnoziarniste produkty zbożowe, z ograniczeniem wysoko przetworzonej żywności.

Czy można schudnąć przy niedoczynności tarczycy?

Tak, choć tempo będzie redukcji masy ciała będzie wolniejsze. Kluczowe są regularne posiłki, kontrola kalorii i regularna aktywność fizyczna.

Jakie produkty należy ograniczyć przy niedoczynności tarczycy?

Nadmiar cukru, tłuszcze trans i alkohol.

Czy dieta może zastąpić leczenie hormonami tarczycy?

Dieta jest ważnym wsparciem chorego organizmu, ale nie zastępuje leczenia hormonalnego

Czy można jeść kiszonki przy niedoczynności tarczycy?

Tak – są źródłem probiotyków, które wspierają odporność i jelita.

Który owoc nie jest dobry dla tarczycy?

Nie ma owocu bezwzględnie zakazanego, ale należy uważać na nadmiar owoców o wysokim indeksie glikemicznym (np. banany, winogrona).

Czy można jeść ziemniaki przy niedoczynności tarczycy?

Tak, najlepiej gotowane lub pieczone – są lekkostrawne i dostarczają potasu.

Czy można jeść nabiał przy niedoczynności tarczycy?

Tak, o ile nie występuje nietolerancja laktozy. Warto wybierać produkty fermentowane i bez dodatku cukru.

Podsumowanie

Zbilansowana dieta, regularna aktywność fizyczna i kontrola poziomu hormonów to klucz do utrzymania dobrej kondycji przy niedoczynności tarczycy. Odpowiednie żywienie nie zastąpi leczenia, ale może znacznie poprawić skuteczność terapii i komfort życia. Wprowadzenie do codziennego jadłospisu produktów bogatych w jod, selen, cynk, żelazo i witaminy z grupy B wspiera prawidłową syntezę hormonów tarczycy i redukuje objawy zmęczenia.

Dodatkowo warto pamiętać, że równowaga psychiczna, sen i ograniczenie stresu mają równie duży wpływ na funkcjonowanie układu hormonalnego jak zbilansowana dieta. Stała współpraca z lekarzem endokrynologiem i dietetykiem klinicznym pozwala indywidualnie dobrać sposób żywienia i monitorować efekty terapii.

Bibliografia

1. Biondi B, Cooper DS. Thyroid hormone therapy for hypothyroidism. Endocrine. 2019 Oct;66(1):18-26. doi: 10.1007/s12020-019-02023-7.
2. Mullur R, Liu YY, Brent GA. Thyroid hormone regulation of metabolism. Physiol Rev. 2014 Apr;94(2):355-82. doi: 10.1152/physrev.00030.2013.
3. Kocełak P, Mossakowska M, Puzianowska-Kuźnicka M, Sworczak K, Wyszomirski A, Handzlik G, Stefański A, Zdrojewski T, Chudek J. Prevalence and risk factors of untreated thyroid dysfunctions in the older Caucasian adults: Results of PolSenior 2 survey. PLoS One. 2022 Aug 22;17(8):e0272045. doi: 10.1371/journal.pone.0272045.
4. Chaker L, Bianco AC, Jonklaas J, Peeters RP. Hypothyroidism. Lancet. 2017 Sep 23;390(10101):1550-1562. doi: 10.1016/S0140-6736(17)30703-1.
5. Yavuz S, Salgado Nunez Del Prado S, Celi FS. Thyroid Hormone Action and Energy Expenditure. J Endocr Soc. 2019 May 16;3(7):1345-1356. doi: 10.1210/js.2018-00423.
6. Zimmermann MB. Iodine deficiency. Endocr Rev. 2009 Jun;30(4):376-408. doi: 10.1210/er.2009-0011. Epub 2009 May 21.
7. Darnton-Hill, I. (2017). Iodine in pregnancy and lactation. [online] www.who.int. Available at: https://www.who.int/tools/elena/bbc/iodine-pregnancy.
8. Köhrle J. Selenium and the control of thyroid hormone metabolism. Thyroid. 2005 Aug;15(8):841-53. doi: 10.1089/thy.2005.15.841.
9. Database of Abstracts of Reviews of Effects (DARE): Quality-assessed Reviews [Internet]. York (UK): Centre for Reviews and Dissemination (UK); 1995-. Selenium supplementation in the treatment of Hashimoto's thyroiditis: a systematic review and a meta-analysis. 2010. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK80088/.
10. Maxwell C, Volpe SL. Effect of zinc supplementation on thyroid hormone function. A case study of two college females. Ann Nutr Metab. 2007;51(2):188-94. doi: 10.1159/000103324.
11. Beard JL, Borel MJ, Derr J. Impaired thermoregulation and thyroid function in iron-deficiency anemia. Am J Clin Nutr. 1990 Nov;52(5):813-9. doi: 10.1093/ajcn/52.5.813.
12. Al Alawi AM, Majoni SW, Falhammar H. Magnesium and Human Health: Perspectives and Research Directions. Int J Endocrinol. 2018 Apr 16;2018:9041694. doi: 10.1155/2018/9041694.
13. Zhou Q, Xue S, Zhang L, Chen G. Trace elements and the thyroid. Front Endocrinol (Lausanne). 2022 Oct 24;13:904889. doi: 10.3389/fendo.2022.904889.
14. Koehler VF, Filmann N, Mann WA. Vitamin D Status and Thyroid Autoantibodies in Autoimmune Thyroiditis. Horm Metab Res. 2019 Dec;51(12):792-797. doi: 10.1055/a-1023-4181.
15. Shulhai AM, Rotondo R, Petraroli M, Patianna V, Predieri B, Iughetti L, Esposito S, Street ME. The Role of Nutrition on Thyroid Function. Nutrients. 2024 Jul 31;16(15):2496. doi: 10.3390/nu16152496.
16. O'Leary F, Samman S. Vitamin B12 in health and disease. Nutrients. 2010 Mar;2(3):299-316. doi: 10.3390/nu2030299.
17. Müller MJ, Enderle J, Pourhassan M, Braun W, Eggeling B, Lagerpusch M, Glüer CC, Kehayias JJ, Kiosz D, Bosy-Westphal A. Metabolic adaptation to caloric restriction and subsequent refeeding: the Minnesota Starvation Experiment revisited. Am J Clin Nutr. 2015 Oct;102(4):807-19. doi: 10.3945/ajcn.115.109173.