Hashimoto – coraz większy problem pacjentek?
Do gabinetów dietetyków zgłasza się coraz większa liczba osób z chorobami tarczycy. Zdecydowaną większość stanowią kobiety z niedoczynnością tarczycy typu Hashimoto. Z czego wynika ta sytuacja? Jak sposób odżywiania, bądź stan odżywienia może wpłynąć na przebieg choroby?
Choroba Hashimoto - podstawowe informacje
Funkcje tarczycy są kontrolowane przez wielopoziomowe sprzężenia zwrotne, występujące w osi podwzgórze - przysadka, w samym gruczole, a także w układzie obwodowej dystrybucji hormonów tarczycy i innych hormonów. Choroba Hashimoto jest przewlekłym limfocytarnym zapaleniem tarczycy, należącym do grupy chorób autoimmunologicznych. Wskazuje się także na współwystępowanie u chorych na Hashimoto innych jednostek chorobowych o podłożu autoimmunologicznym, w tym cukrzycy typu 1, celiakii, łuszczycy, anemii złośliwej czy bielactwa. W etiopatogenezie choroby rozpatruje się zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Do czynników środowiskowych zalicza się m.in. przebytą infekcję wirusową lub bakteryjną, palenie papierosów, stres, napromieniowanie zewnętrzne bądź leczenie jodem radioaktywnym. Wśród czynników żywieniowych mogących indukować proces chorobowy wymienia się najczęściej niedobór selenu i nadmiar jodu, jednak nasilenie odpowiedzi ze strony układu immunologicznego może także następować pod wpływem alergenów pokarmowych.
Hashimoto – kilka faktów:
Na niedoczynność tarczycy po 60-tym roku życia choruje ok 5% populacji.
Chorobę opisał po raz pierwszy japoński lekarz Hakaru Hashimoto w 1912r.
Kobiety chorują na Hashimoto 10 – 20 razy częściej niż mężczyźni, szczególnie między 45 a 65 rokiem życia.
Ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem.
Choroba należy obecnie do najczęstszych chorób tarczycy u dzieci i młodzieży.
Uważa się, że choroba Hashimoto jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych, przewlekłych chorób o podłożu autoimmunologicznym.
Choroba Hashimoto jest główną niejatrogenną przyczyną niedoczynności tarczycy.
Podwyższone stężenie przeciwciał anty-TPO we krwi obwodowej jest stwierdzane u blisko 80% pacjentów chorujących na Hashimoto.
U ok 50% pacjentów z Hashimoto również stężenie przeciwciał anty-TG jest znacząco podwyższone.
W badaniach autopsyjnych nacieki limfocytarne w gruczole tarczowym stwierdzane są u 20‑40% badanych.
Choroba Hashimoto nie musi być równoznaczna z niedoczynnością tarczycy.
Wsparcie żywieniowe
Najważniejszym elementem leczenia chorych na niedoczynność tarczycy, w tym także typu Hashimoto jest farmakoterapia. Istotnym jest jednak to, że odpowiednia dieta, która dostarcza niezbędnych składników odżywczych potrzebnych do syntezy hormonów tarczycy, ma działanie wspomagające leczenie. Nie mniej ważne jest ograniczenie bądź wykluczenie produktów, mogących zaburzać proces leczenia. Zaczynając od podstaw, aby zapobiec obniżeniu przemiany materii, osoby z Hashimoto powinny spożywać około pięć posiłków w ciągu dnia, pamiętając o regularnych odstępach czasu pomiędzy nimi. Niezwykle istotne jest uwzględnienie stanu odżywienia danego pacjenta oraz wszelkich współistniejących chorób i aktualnych wyników, które mogą wpływać na specyfikę zaleceń żywieniowych. Z tego też powodu dieta powinna być dobierana indywidualnie przez dietetyka dla każdego pacjenta. U osób z niedoczynnością tarczycy dochodzi do obniżenie PPM nawet o ok. 30%, przez co często obserwuje się nadmierną masę ciała. Należy więc odpowiednio dostosować kaloryczność diety oraz zalecić możliwą aktywność fizyczną, mającą na celu m.in. usprawnienie metabolizmu. Podczas diety redukcyjnej należy jednak zachować szczególną ostrożność i nie obniżać znacząco podaży energii, gdyż niedożywienie białkowo-kaloryczne może wiązać się z obniżeniem aktywności tarczycy i wzrostem TSH. Coraz bardziej popularne są diety eliminacyjne, jednak każda eliminacja produktów bądź ich całych grup, powinna mieć swoją zasadność. U pacjentów z Hashimoto powinno się dokonać eliminacji z diety antygenów pokarmowych, które mogą zwiększać reakcję zapalną w organizmie. Wskazana jest dieta o charakterze przeciwzapalnym, aby nie pobudzać układu immunologicznego. Zwiększenie udziału białka w diecie ma na celu stymulowanie metabolizmu, a także dostarczenie odpowiedniej ilości substratów do syntezy hormonów tarczycy. Zaleca się szczególnie białko pełnowartościowe, a więc np. ryby, jaja, mięso. Jeżeli nie ma konieczności eliminowania produktów mlecznych, należy stosować ich umiarkowaną ilość. Tłuszcze w diecie pacjentów z Hashimoto pełnią istotną funkcję i nie powinny być nadmiernie ograniczane. Wysokiej jakości tłuszcze (szczególnie omega-3), są niezbędne do prawidłowej pracy układu odpornościowego, wspomagają właściwe wchłanianie (np. niektórych witamin), czy też stymulują konwersję T4 do T3 w wątrobie. Warto więc włączyć do diety dobrej jakości ryby morskie, a także w umiarkowanej ilości oleje roślinne, w tym odpowiednio przechowywany olej lniany. Węglowodany powinny być dostarczane przede wszystkim w postaci węglowodanów złożonych, o niskim indeksie glikemicznym, z odpowiednią zawartością błonnika, a także składników mineralnych. Znajdziemy je głównie w produktach z pełnego przemiału, w ziarnach zbóż oraz warzywach. Zastosowanie diety bezglutenowej może być zasadne w części przypadków, jednak nie ma podstaw do stosowania eliminacji glutenu u wszystkich pacjentów z Hashimoto. Należy to zawsze rozpatrywać indywidualnie, a przy diecie bezglutenowej szczególnie dbać o składniki witaminowo- mineralne. Dieta pacjentów z powinna opierać się więc na naturalnych, nieprzetworzonych produktach. Najlepiej zrezygnować z wszelkich gotowych posiłków czy półproduktów i zadbać o wysoką jakość pożywienia. W piśmiennictwie naukowym podkreślane jest szczególnie znaczenie jodu i selenu, jako czynników żywieniowych biorących udział zarówno w prawidłowej funkcji tarczycy jak również w patogenezie chorób tego gruczołu. Z tego powodu należy kontrolować ich podaż w diecie. W jednym z polskich badań dotyczącym oceny sposobu żywienia pacjentek z chorobą Hashimoto, wykazano niedostateczną wartość energetyczną diety, obniżoną zawartość błonnika pokarmowego oraz tłuszczów (w tym WNKT), a także nadmierne spożycie węglowodanów przyswajalnych. W innym krajowym badaniu opartym na 24-godzinnym wywiadzie żywieniowym wykazano wśród badanych kobiet z Hashimoto, niedostateczne spożycie magnezu (61,5%), a także miedzi, cynku i jodu (18,8 – 38,5%). Wyniki powyższych analiz nie są optymistyczne, gdyż mogą wskazywać m.in. na dużą nieświadomość żywieniową pacjentek. Olbrzymie znaczenie w prowadzeniu pacjentów z niedoczynnością tarczycy ma więc odpowiednia edukacja żywieniowa, aby zapobiegać niedoborom, obalać powtarzające się mity oraz uczyć świadomych i prawidłowych wyborów, które będą wsparciem w farmakoterapii oraz pomogą ustabilizować stan zdrowia.
Piśmiennictwo:
Gierach M., Gierach J., Skowrońska A. i in.: Hashimoto’s thyroiditis and carbohydrate metabolism disorders in patients hospitalised in the Department of Endocrinology and Diabetology of Ludwik Rydygier Collegium Medicum in Bydgoszcz between 2001 and 2010. Pol J Endocrinol 2012; 63 (1): 14-17.
Naliwajko S.K., Markiewicz-Żukowska R., Sawicka E. i in.: Składniki mineralne w diecie pacjentek z chorobą Hashimoto. Bromat Chem Toksykol. XLIV, 2011, 3, 544-549. Schomburg L., Kohrle J.: On the importance of selenium and iodine metabolism for thyroid hormone biosynthesis and human health. Mol. Nutr. Food. Res., 2008, 52: 1235-1246.
Socha K., Dziemianowicz M., Omeljaniuk W.J. i in.: Nawyki żywieniowe a stężenie selenu w surowicy u pacjentów z chorobą Hashimoto. Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 824-827.
Toulis K.A., Anastasilakis A.D., Tzellos T.G. i in.: Selenium supplementation in the treatment of Hashimoto‟s thyroiditis: a systematic review and a metaanalysis. Thyroid, 2010, 20, 1163-1173.
Włochal M., Kucharski M.A, Grzymisławski M.: The effects of vitamins and trace minerals on chronic autoimmune thyroiditis. Journal of Medical Science 2014, 2 (83), 167-172.
Zagrodzki P., Kryczyk J.: Znaczenie selenu w leczeniu choroby Hashimoto. Postępy Hig Med Dosw, 2014; 68: 1129-1137.
Zakrzewska E., Zegan M., Michota-Katulska E.: Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto. Bromat Chem Toksykol. XLVII, 2015, 2, 117-127.
