Edukacja żywieniowa rodziców - zdrowe nawyki od najmłodszych lat
W czasach rosnącego chaosu w kwestii żywieniowych zaleceń, spowodowanego głównie masowym publikowaniem, często sprzecznych informacji na temat prawidłowych zachowań żywieniowych, a także zmian wynikających z różnorodnych podejść w zakresie analiz owego zagadnienia, rośnie także potrzeba sukcesywnego zmniejszania dezorientacji panującej wśród społeczeństwa. Dodatkowo wielu specjalistów, dietetyków i lekarzy, zwraca uwagę na konieczność usystematyzowania wiedzy z zakresu edukacji żywieniowej, m.in. związanej z żywieniem dzieci i młodzieży. Co nakłania do refleksji nad koniecznością prowadzenia edukacji żywieniowej nie tylko już u najmłodszych grup społeczeństwa, ale przede wszystkim wśród opiekunów, odpowiedzialnych za wpajanie prawidłowych nawyków żywieniowych u swoich dzieci i budowanie właściwych zachowań, związanych z prowadzeniem higienicznego trybu życia. Z pewnością, robiąc „przegląd” literatury można zauważyć, że istnieje duża część poświęcona odżywianiu się, obejmująca, m.in. zaburzenia odżywiania, zasady zdrowego odżywiania się, ale także właśnie dokonywanie odpowiednich wyborów żywieniowych. Jednak z jakich źródeł korzystać by jako dietetyk móc właściwie doradzić pacjentom – przyszłym lub obecnym rodzicom/opiekunom dzieci, u których o edukację zdrowotną dotyczącą także właściwego sposobu żywienia warto dbać od najmłodszych lat? Jakie powinno być podejście dietetyka do edukacji całej rodziny, a przede wszystkim dorosłych, czy istnieją jakieś uniwersalne wskazówki?
„Wybory żywieniowe, jakich dokonują ludzie są, złożone oraz zależą od indywidualnych preferencji, poziomu wykształcenia, wiedzy, uwarunkowań kulturowych, a także ceny żywności i tradycji rodzinnych”
- Kozłowska-Wojciechowska M.
Edukacja żywieniowa najmłodszych - rola opiekunów
Czytając powyższy cytat, warto zatrzymać się na dłużej przy „tradycjach rodzinnych”. Ten temat wymaga dłuższej i głębszej refleksji. W obecnych czasach coraz więcej i częściej mówi się o roli dorosłych w dbaniu o zdrowy styl życia najmłodszych grup społecznych. Dorastający młodzi ludzie spoglądając na dorosłego już człowieka, niejednokrotnie widząc w nim swój autorytet, uczą się i przyjmują wiele zachowań, w tym także żywieniowych. Dietetycy i pediatrzy wskazują, na konieczność edukacji dzieci w kwestii zdrowego odżywiania od najmłodszych lat. Jednak dużą rolę w tej sprawie odgrywają rodzice, niekiedy dziadkowie, a z biegiem lat także, szkoła, rówieśnicy i wpływ mediów. Jednak zatrzymując się na samym początku, to od edukacji opiekunów dziecka warto zacząć, ponieważ im szybciej się zacznie wpajać dzieciom zdrowe nawyki żywieniowe, tym większa jest szansa, że w późniejszych latach będzie samo dokonywało zdrowych wyborów żywieniowych i dbało o higieniczny tryb życia.
Programowanie żywieniowe
W piśmiennictwie możemy znaleźć także informacje o tym, jak ważne jest objęcie odpowiednią edukacją żywieniową przyszłych rodziców, dopiero planujących i starających się o potomstwo. Przyszłe mamy, powinny zacząć zdrowo się odżywiać, na długo przed zajściem w ciążę, a tym bardziej w trakcie, a także podczas laktacji. Według koncepcji programowania żywieniowego, w okresach rozwoju organizmu człowieka (np. życie płodowe) istnieją krytyczne okresy, w których to wpływ negatywnych czynników pochodzących z otoczenia, w tym także występowanie niedoborów bądź nadmiaru składników pokarmowych, może prowadzić do trwałej zmiany w obrębie procesów metabolicznych, jak i hormonalnych, co może wpływać niekorzystnie na zdrowie dziecka w późniejszym okresie jego życia. Zdaniem lekarzy występowanie nadmiaru lub niedoboru niektórych składników odżywczych, w okresie płodowym, „przeprogramowują” sam metabolizm rozwijającego się organizmu ludzkiego oraz zmieniają przebieg licznych procesów fizjologicznych. Co skutkować może rozwojem powikłań w życiu dorosłym (np. wystąpienie schorzeń sercowo-naczyniowych).
Zobacz również: Programowanie żywieniowe, czyli dieta w ciąży a zdrowie dziecka w przyszłości
Skąd czerpać wiedzę z zakresu żywienia dzieci i młodzieży?
Jako specjaliści z zakresu żywienia człowieka powinniśmy opierać się na informacjach bazujących na EBM (ang. evidence-based medicine). Z pewnością warto zaglądać do literatury i być na bieżąco z ukazującymi się publikacjami dotyczącymi, m.in. kwestii żywienia dzieci. Jednak przed przeniesieniem zdobytych wiadomości do gabinetu, warto sprawdzić materiały i metodologię, przeglądanych prac. Czy przeczytana informacja jest bezpieczna i zalecana do wykorzystania w praktyce, czy może warto wstrzymać się, a lepiej zacząć śledzić kolejne prace pokazujące się na ten temat, ponieważ dany problem wymaga szerszego spojrzenia i dłuższego czasu na dokładne jego zbadanie i wyciągnięcie ostatecznych wniosków. Takie podejście może także zmniejszyć falę chaosu w „dietetycznym świecie”. Innymi źródłami wiedzy dla dietetyka są zalecenia WHO, FAO oraz różnych towarzystw, np. PTG (Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego), IMID (Instytutu Matki i Dziecka) czy IŻŻ (Instytut Żywności i Żywienia). Jednak co zrobić gdy potrzeba nam nie tylko teorii lecz także informacji o tym jak została ona wykorzystana przez praktykujące osoby? Gdy rośnie w nas potrzeba wymiany swoich spostrzeżeń, bądź chęć uzyskania nowych pomocnych wskazówek jakie będziemy mogli wykorzystać w swoim gabinecie? Dobry dietetyk nigdy nie powinien przestawać uczyć się nowych rzeczy, uzupełniać swojej wiedzy, rozwijać się. Po zakończeniu edukacji na Uczelniach wyższych, warto cały czas dokształcać się, uczestnicząc w różnych warsztatach/szkoleniach/konferencjach. W nawiązaniu do tematu naszego artykułu, w najbliższym czasie będzie można wziąć udział a konferencji „Programowanie Zdrowia” nawiązującej m.in. do żywienia dzieci i młodzieży oraz edukacji żywieniowej wspomnianych grup, a także ich opiekunów (zobacz: http://programowaniezdrowia.pl/).
Edukacja żywieniowa rodziców i dzieci - uniwersalne wskazówki
Trudno ustalić listę uniwersalnych wskazówek, które w kwestii edukacji żywieniowej, np. dzieci i ich rodziców, zawsze zagwarantują nam sukces. Wszystko dlatego, że ludzie różnią się od siebie, mają inny punkt widzenia na wiele spraw i inne rzeczy będą ich motywować. Z takich m.in. powodów opieka dietetyczna nad pacjentem, powinna być bardzo spersonalizowana. Naturalnie, można wyróżnić kilka tematów, które warto poruszyć podczas rozmowy w gabinecie czy przeprowadzając szkolenie dla grupy rodziców, należą do nich, m.in.:
Gdy już wiemy do jakiej grupy rodziców będziemy przemawiać, przygotowując się do wystąpienia, warto wypisać kilka powodów (uzasadniając je), dla których tak ważne jest by słuchacze zadbali o prawidłowe nawyki żywieniowe swoich pociech, ale także i własny tryb życia. Przykładem może być grupa rodziców, których dzieci cierpią na nadwagę/otyłość. Warto znaleźć 3-5 przykładów negatywnych konsekwencji nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej w organizmie człowieka, ale także pokazać tyle samo albo i więcej pozytywnych stron wynikających z podjęcia walki z tym schorzeniem. Dodatkowo wskazując drogę, w jaki sposób można starać się zmieniać obecny stan zdrowia dziecka i nawyki żywieniowe całej rodziny. W kwestii zdrowej, urozmaiconej i prawidłowo zbilansowanej diety, można asekurować się zaleceniami, np. IŻŻ i nową piramidą zdrowego żywienia (http://www.izz.waw.pl/pl/strona-gowna/3-aktualnoci/aktualnoci/555-naukowcy-zmodyfikowali-zalecenia-dotyczace-zdrowego-zywienia).
By pacjent lepiej zrozumiał dlaczego wspomniana zmiana nawyków żywieniowych na zdrowsze ma być korzystna, warto przedstawić w łatwy sposób funkcjonowanie organizmu, opierając się na fizjologii człowieka i anatomii. Zatrzymując się przy tym punkcie, trudno nie wspomnieć o apetycie dziecka, z jakim rodzice często walczą, zarówno gdy mają w domu, tzw. „Tadka niejadka” lub gdy sami przekarmiają swoje pociechy. Nie warto zmuszać dziecka do jedzenia, łatwiej będzie to zrozumieć dorosłym, gdy wytłumaczy się im, że np. żołądek ich malucha jest dużo mniejszy nich niż rodzica, dziecko nie jest w stanie zjeść tak dużej porcji obiadu jak jego mama czy tata.
Warto uświadamiać rodziców, że jedzenie ma zaspakajać potrzeby organizmu, lecz nie powinno być formą nagrody/pocieszenia/kary. W przeciwny razie może to prowadzić do wystąpienia zaburzeń odżywiania u dziecka.
Można też przypomnieć rodzicom o tym, że są autorytetami dla swoich pociech i często to od nich dzieci przyjmują różne zachowania/nawyki. Jeżeli rodzic nie będzie się zdrowo odżywiał, dziecko też nie będzie widzieć takiej potrzeby. Jeżeli rodzic będzie np. wybrzydzał przy obiedzie, wspominając jakie to „te warzywa są paskudne”, dziecko też po nie nie sięgnie.
Warto też zwrócić uwagę w jakiś sposób rodzice spostrzegają swoje ciało i dbają o swoje zdrowie. Jeżeli jeden z rodziców, ciągle będzie niezadowolony ze swojej masy ciała, przez cały czas narzekając na swój wybór i stosując głodówki lub „diety cud”, dziecko też może zacząć tak spostrzegać swoje ciało, co może predysponować do rozwoju zaburzeń odżywiania. Z drugiej strony jeżeli rodzic nie będzie dbał o swoje zdrowie, stosował się do zaleceń lekarza gdy jest taka potrzeba, dziecko też nie będzie negatywnie nastawione do środowiska medycznego, z lękiem będzie podchodzić do badań, będzie się obawiać wizyt kontrolnych np. u dentysty, czy buntować przed badaniami kontrolnymi u pediatry.
Z całą pewnością, my jako dietetycy należąc do zespołu medycznego, powinniśmy w sposób holistyczny opiekować się swoimi pacjentami współpracując z innymi specjalistami. Pamiętając zawsze, że podejście do pacjenta powinno być bardzo zindywidualizowane. Koniecznością jest także stałe pogłębianie wiedzy z zakresu żywienia, śledzenie nowych doniesień, ale też rozsądne weryfikowanie zdobytej wiedzy i jej przenoszenie do gabinetu, a dalej propagowanie wśród społeczeństwa. Swoje spostrzeżenia warto konfrontować z opinią innych specjalistów, biorąc udział w różnych konferencjach, warsztatach czy szkoleniach.
Piśmiennictwo:
Woyarowska B., Edukacja zdrowotna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010
Jarosz M. (red.), Ogólnopolskie działania w zakresie zwalczania nadwagi i otyłości, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2013.
Wądołowska K. (red.), Zachowania i nawyki żywieniowe Polaków. Komunikat z badań, CBOS, Warszawa 2010.
Wierzejska, Regina, and Mirosław Jarosz. "Malnutrition and eating disorders at women of childbearing age." Postępy Nauk Medycznych (2012).
Ogden J., Psychologia odżywiania się. Od zdrowych do zaburzonych zachowań żywieniowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011.
Kozłowska-Wojciechowska M., Żyjmy w zdrowiu, czyli nowa piramida żywieniowa, Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2004
Szponar, L., et al. "Jakość zdrowotna żywności, sposób żywienia, edukacja żywieniowa–ważne problemy zdrowia publicznego w Polsce." Żywn Żyw a Zdr 7 (1998): 23-33.
Pudło, Hanna, and Malwina Respondek. "Programowanie żywieniowe-wpływ odżywiania kobiet w ciąży na zdrowie dziecka= Nutritional programming-the impact of nutrition of pregnant women on the health of their children." Journal of Education, Health and Sport 6.7 (2016): 589-600.
IWANIAK, PAULINA, et al. "CZYNNIKI ŻYWIENIOWE W DIECIE CIĘŻARNYCH I ICH ZNACZENIE DLA PRAWIDŁOWEGO ROZWOJU ICH POTOMSTWA." Trendy w żywieniu człowieka (2015): 73.
Funkowicz, Marzena, et al. "Wiedza rodziców niemowląt na temat aktualnych zaleceń dotyczących żywienia." Contemporary Pediatrics, Gastroenterology, Hepatology & Child Feeding/Pediatria Wspolczesna, Gastroenterologia, Heptologia i Zywienie Dziecka 14.3 (2012).
http://www.izz.waw.pl/pl/ http://www.imid.med.pl/ http://www.who.int/en/ http://www.ptgin.pl/ http://programowaniezdrowia.pl/
Socha, Jerzy, et al. "Żywienie dzieci a zdrowie wczoraj, dziś i jutro." Pediatria Współczesna. Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka 12.1 (2010): 34-37.
Zalewska, Magdalena, and Elżbieta Maciorkowska. "Rola edukacji żywieniowej w populacji dzieci i młodzieży." Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 19.3 (2013).
