Transplantacja narządów – co powinien wiedzieć dietetyk w pracy z pacjentem po przeszczepie?
 

Osoby po przebytej transplantacji oprócz uczucia ulgi i radości z powrotu do domu, często odczuwają także niepokój związany, m.in. z pojawiającymi się pytaniami:- „co dalej”,  -„czy transplantacja narządów zmienia całkowicie dalsze życie” -„jak teraz powinna wyglądać moja dieta?”, -„ czy powinienem rozpocząć jakąś suplementację?”, - „czy mogę wrócić do kiedyś uprawianej aktywności fizycznej?”. Na te i wiele innych pytań powinien odpowiedzieć przede wszystkim lekarz prowadzący, określający w zespole medycznym odpowiednie zasady w opiece nad pacjentem. Jednak do dietetyka należy doprecyzowanie zaleceń lekarza w kwestii dietoterapii oraz przedstawienie pacjentowi jak w praktyczny sposób powinno wyglądać jego obecne odżywianie.

 

Dieta po przeszczepie - zasady o jakich warto poinformować pacjenta
 

Współpracę z pacjentem po przeszczepie należy rozpocząć od edukacji żywieniowej - uświadomienia, iż prawidłowe odżywianie stanowi istotną składową w okresie rekonwalsecencji, a także i po powrocie do tzw. formy.

Oto przykłady problemów z jakimi zmierzają się pacjenci po transplantacji:

• Tuż po przeszczepie wielu pacjentów, na skutek długiej walki z chorobą, znajduje się w stanie niedożywienia. Co należy uwzględnić podczas układania zaleceń dietetycznych, w pierwszych miesiącach po przeszczepie.
• Część osób, w wyniku przyjmowania kortykosterydów, może zmagać się z działaniem niepożądanym wspominanych leków, do których należy, np. zwiększenie apetytu, a co za tym idzie częste i niekontrolowane podjadanie, u niektórych kończące się wzrostem masy ciała (nadwagą lub otyłością). 
• Istnieje grupa produktów, jaką można zalecać pacjentom po przeszczepie, należą do nich, m.in.:

• Warzywa i owoce (choć bywają wyjątki, np. banan lub morele, zawierające w sobie duże ilości potasu, na jakiego ilość w diecie należy zwrócić uwagę i kontrolować układając plan żywienia dla pacjenta po transplantacji narządu).

Jednak należy je dokładnie oczyścić oraz obrać ze skórki, a niektóre ugotować/sparzyć. Dzięki takim zabiegom zmniejsza się ryzyko zakażenia bakteryjnego, infekcji wirusowej lub spożyciu niekorzystnych dla zdrowia grzybów czy pasożytów, które dodatkowo obniżają, już i tak osłabiony układ odpornościowy.

Pacjentom przyjmującym inhibitory kalcyneuryny nie należy rozpisywać w planach żywieniowych grejpfruta, ani soków wykonanych na jego bazie. Spożycie wspomnianego owocu i jednoczesne przyjmowanie ww. leków prowadzi do interakcji, czego efektem jest zwiększenie stężenia środków farmakologicznych we krwi i zwiększenie ryzyka wystąpienia działań niepożądanych.

• Mleko oraz nabiał o obniżonej zawartości tłuszczu wzbogacone w wapń
• Chude gatunki ryb i chude mięso
• Pieczywo pełnoziarniste.

Ważne by zjadane produkty były zawsze świeże, bez konserwantów, nie odgrzewane lecz przyrządzane na bieżąco.

• Zaleca się dbać o wypijanie odpowiedniej ilości płynów. Przeważający rodzaj wypijanych płynów przez pacjenta, najlepiej skonsultować z lekarzem prowadzącym, tak by nie była to np. zbyt mocno zmineralizowana woda.
• Nie zaleca się spożywania produktów ciężkostrawnych, tłustych, bogatych w cukry proste i konserwanty.
• Nie zaleca się spożywania produktów długo dojrzewających, pleśniowych (np. sery Camembert).
• Nie należy spożywać napojów alkoholowych.
• Nie zaleca się spożywania produktów bogatych w sód i dosalania potraw. Pacjenci przyjmujący kortykosterydy zmagają się nierzadko z działaniem niepożądanym stosowanych leków, do jakich należy nadmierne gromadzenie wody w organizmie i zwiększone wartości ciśnienia tętniczego krwi. W związku z czym, układając plan żywienia dla pacjenta po przeszczepie, należy dążyć do minimalizacji produktów będących źródłem sodu. Należy też poinstruować pacjenta by zmniejszył ilość soli dodawanej w trakcie przygotowania potraw oraz nie dosalania na talerzu.
• Jeżeli współpracujemy z pacjentami po transplantacji nerek, powinniśmy pamiętać, iż u części osób może nadal utrzymywać się niewłaściwe (zbyt wysokie) stężenie potasu we krwi. W efekcie czego, po konsultacji z lekarzem prowadzącym i analizie wyników badań pacjenta, należy wziąć pod uwagę, układając zalecenia dietetyczne dla pacjenta, by w jadłospisie ilość produktów bogatych w potas (np. banany, suszone morele, szpinak) była odpowiednio dobrana do stanu zdrowia pacjenta.  

Jednak, mimo wspomnianych wyżej zasad żywieniowych zalecanych po transplantacji , przypadek każdego pacjenta należy rozpatrywać indywidualnie i przy współpracy z lekarzem prowadzącym.

Bardzo często zapomina się o podstawowych zasadach, o jakich pacjent powinien pamiętać, tj. o zachowaniu higieny podczas przyrządzania potraw. Wydawać by się mogło, że jest to coś oczywistego o co z pewnością każdy dba. Jednak nic nie zaszkodzi wspomnieć o tym jak ważne jest, m.in.:

• dokładne mycie rąk przed przygotowaniem posiłku i przed jego zjedzeniem,
• dbanie o czystość blatu kuchennego, na którym jest przygotowane pożywienie,
• dbanie o to by naczynia były dokładnie umyte. 

 

Aktywność fizyczna po przeszczepie
 

Zanim zalecimy pacjentowi po przeszczepie zwiększenie aktywności fizycznej, warto skonsultować z lekarzem swoją decyzję oraz formę aktywności , jaką można zaproponować danej osobie. Edukując pacjenta by nie nadwyrężał się, ale w miarę możliwości zdrowotnych starał się coś wykonywać, co poprawi jego samopoczucie, pomoże wrócić do formy po operacji i długotrwałej chorobie. W większości przypadków głównym celem jest przywrócenie siły mięśniowej. Co jest możliwe dzięki regularnym odpowiednio dostosowany ćwiczeniom. Te z kolei dobrze by były zaplanowane przez specjalistę (np. fizjoterapeutę lub osteopatę). 

 

Piśmiennictwo:

 

Okamoto M., Wakabayashi Y., Higuchi A. et al.: Therapeutic drug monitoring of mycophenolic acid in renal transplant recipients. Transplant. Proc. 2005, 37, 2, 859-860.

Rutkowski B., Lichodziejewska-Niemierko M., Grenda R. i wsp.: Raport o stanie leczenia nerkozastępczego w Polsce - 2005. Drukonsul, Gdańsk 2007.

https://www.su.krakow.pl/system/files/14967/1d42ea5f3c.pdf?1446457371

Kozłowska, Lucyna. "Uwarunkowania postępowania dietetycznego u osób po transplantacji nerki." Problemy Lekarskie/Medical Problems 2006.3 (2006): 270-272.

Kobus, Grażyna, et al. "Nadciśnienie tętnicze u chorych leczonych nerkozastępczo." Arterial Hypertension 13.2 (2009): 114-119.

Siwińska, Jolanta. "Zachowania prozdrowotne populacji pacjentów po transplantacji serca."

Biedka, Marta, and Magdalena Dutsch-Wicherek. "Odczyn popromienny u chorego z rakiem krtani poddanego pooperacyjnej uzupełniającej radioterapii, w trakcie leczenia immunosupresyjnego po przeszczepie nerki." Otorynolaryngologia 14.2 (2015).