Żelazo a planowanie ciąży, czyli o czym nie powinien zapominać dietetyk
Żelazo to jeden ze składników, którego kobieta w ciąży potrzebuje w większej ilości. Dzienne zapotrzebowanie na żelazo u kobiet nieciężarnych wynosi 18 mg, w ciąży wzrasta do 26-27 mg. Warto zadbać o jego właściwe dawki w diecie odpowiednio wcześnie, zwłaszcza jeśli kobieta planująca ciążę jest w grupie zagrożenia niedokrwistością - prowadzi dietę wegańską lub wegetariańską, ma zaburzenia wchłaniania, obficie miesiączkuje. U kobiet z niedokrwistością z niedoboru żelaza zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG), w okresie przedkoncepycjnym należy prowadzić suplementację żelaza do czasu poczęcia, a następnie od 8. tygodnia ciąży. PTG zaleca również suplementację u kobiet planujących ciążę, u których można przewidzieć niedobór żelaza w późniejszym czasie oraz w ciąży, jeśli istnieją czynniki ryzyka niedokrwistości.
Niedokrwistość z niedoboru żelaza – skutki uboczne
Niedobór żelaza to częsta sytuacja, zwłaszcza u kobiet w okresie reprodukcyjnym, dlatego u kobiet planujących ciążę na pewno należy sprawdzić, czy stężenie hemoglobiny jest prawidłowe. Jeśli jest niższe niż 11mg% oznacza to niedokrwistość. Żelazo jest potrzebne do produkcji hemoglobiny - białka, które transportuje tlen do tkanek. W trakcie ciąży odpowiednie zasoby żelaza w organizmie są potrzebne, aby dostarczyć wystarczającą ilość tlenu do tkanek matki i dziecka. Niska zawartość żelaza w organizmie może przyczyniać się do mniejszej tolerancji na wysiłek fizyczny, nasilać uczucie zmęczenia, a także zwiększać ryzyko przedwczesnego porodu. Odpowiednie dawki żelaza mogą wpływać na właściwą masę urodzeniową noworodka, obniżać ryzyko makrosomii płodu oraz wpływać na zdrowie dziecka w przyszłości - niższe ryzyko chorób sercowo-naczyniowych u dziecka. Odpowiedni poziom żelaza może obniżać ryzyko niepłodności w wyniku zaburzeń owulacji. Badania pokazują, że niewystarczająca ilość żelaza może prowadzić do braku owulacji i gorszej jakości komórek jajowych, co może obniżać płodność o 60% w porównaniu do kobiet o prawidłowych parametrach żelaza we krwi. Czynnik owulacyjny z kolei jest najczęstszą przyczyną zaburzeń płodności u kobiet. [Więcej o badaniach i zaleceniach dietetycznych w przypadku zaburzeń owulacji piszę w książce „Dieta dla płodności”.] Niedobór żelaza zaburza pracę systemu odpornościowego, zwiększa podatność na stany zapalne oraz ryzyko poronienia. Niewyjaśniona niedokrwistość z niedoboru żelaza może też wskazywać na celiakię. Z kolei niezdiagnozowana i nieleczona celiakia kilkukrotnie może zwiększać ryzyko niepłodności.
Najczęstsze przyczyny niedoboru żelaza
Pośród głównych przyczyn niedoboru żelaza u kobiet wymienić należy niedostateczne spożycie żelaza z dietą, nieprawidłowe zbilansowanie diety i proporcje między określonymi składnikami, co może zaburzać jego przyswajalność (np. niewystarczająca ilość witaminy C, miedzi, nadmierna ilość fosforanów), a także obfite krwawienia miesiączkowe. Pod uwagę należy wziąć również celiakię związaną z uszkodzeniem kosmków jelitowych i znacznie mniejszym wchłanianiem tego składnika. Dodatkowo warto wiedzieć, że zapotrzebowanie na żelazo zwiększa się u osób o wysokiej aktywności fizycznej.
Uważnie z suplementacją!
Jednocześnie pamiętajmy, że istnieje ryzyko niekorzystnego wpływu wysokich stężeń żelaza w płynie pęcherzykowym na rozwijający się zarodek, co może prowadzić do powstawania wad rozwojowych. Dlatego dawki suplementacyjne należy konsultować ze specjalistą. Stosując preparaty doustne w leczeniu niedokrwistości ważne jest, aby uzupełniać niedobór żelaza niższymi dawkami przez dłuższy okres czasu. Korzystna dla właściwego metabolizmu żelaza jest obecność witaminy B6 i magnezu. Na rynku obecne są różne preparaty żelaza z różną dostępnością biologiczną dla organizmu. W okresie przedkoncepcyjnym szczególnie warto dostarczyć optymalną ilość tych składników dobierając właściwy plan żywienia.
Źródła żelaza – co dietetycy mogą polecić pacjentkom?
Dobrymi źródłami żelaza są mięso, ryby, jajka oraz warzywa strączkowe, tofu, produkty z pełnego ziarna i orzechy. Najbogatsze w żelazo nasiona to pestki dyni (1/4 szkl. – 5,16 mg), sezam (1/4 szkl. 5,24 mg). Spośród produktów zbożowych wysoką zawartością tego składnika mineralnego wyróżniają się kasza jaglana, gryczana, amarantus. Przyswajalność żelaza zależy też od ilości tego składnika w organizmie – im większe rezerwy są w organizmie, tym mniejsze przyswajanie. Lepiej przyswajalne jest żelazo hemowe – z produktów zwierzęcych, na przykład z cielęciny, wieprzowiny, drobiu, ryb (około 22%). Wchłanianie żelaza niehemowego z produktów roślinnych jest dużo niższe (1-5%). Pamiętajmy, że możemy zwiększyć jego przyswajalność łącząc te produkty z produktami bogatymi w witaminę C (w tym czerwonymi i zielonymi warzywami). Warto też wiedzieć, że taniny zawarte w herbacie, kofeina występująca w kawie, działają hamująco na biodostępność żelaza, dlatego warto ograniczyć ich spożycie, a podczas posiłków bogatych w żelazo, najlepiej z nich zrezygnować. Metabolizm żelaza, predyspozycja do jego nadmiernego lub zbyt niskiego wchłaniania może być też zależna od czynników genetycznych, co można ocenić wykonując testy nutrigenetyczne. W przypadku niewyjaśnionej niedokrwistości z niedoboru żelaza wskazane jest wykonać test diagnostyczny w kierunku celiakii). Podwyższony poziom przeciwciał może powodować obniżoną płodność u kobiet i mężczyzn (niższa jakość nasienia), może być również związany z brakiem implantacji po zapłodnieniu in vitro oraz transferem zarodków. Przeciwciała wraz z ryzykiem zaburzeń płodności obniżają się po zastosowaniu diety bezglutenowej.
Najlepiej jeśli w dobraniu zbilansowanego planu żywieniowego w czasie planowania ciąży, zwłaszcza gdy ryzyko niedoborów określonych składników diety jest większe, pomoże dietetyk.
Więcej informacji o potrzebnych badaniach w trakcie planowania ciąży, zaleceniach dietetycznych w przypadku zaburzeń płodności w zależności od przyczyny i potrzebnej współpracy z innymi specjalistami zamieszczam w książce „Dieta dla płodności”.
Sprawdź najbliższe szkolenie z cyklu „Dieta dla płodności” prowadzone przez Sylwię Leszczyńską
