Dialog motywujący w gabinecie dietetyka - podstawowe informacje dla specjalistów
Zmiana nawyków żywieniowych jest procesem, który przebiega momentami sprawnie, momentami natomiast z mniejszymi sukcesami. Podczas całego jego trwania ważna jest rola specjalisty, który w trakcie konsultacji może zachęcić pacjenta do dalszych starań lub też wpłynąć na niego w sposób demotywujący. Jak wydobyć wewnętrzną motywację pacjenta do kontynuowania diety, jak radzić sobie z sytuacjami odejścia od jadłospisu, jak zmienić „słomiany zapał” w długotrwałą motywację?
Motywacja - jak pomóc pacjentowi i uniknąć własnych frustracji?
Poniżej przedstawiono porcję podstawowych informacji na temat zjawiska motywacji, o których często zapominamy w pracy z pacjentami. Świadomość tych uniwersalnych mechanizmów psychologicznych może pomóc zrozumieć pacjenta i to, co się z nim dzieje, a także uniknąć własnych frustracji.
- Zmiany budzą sprzeczne uczucia.
Przeżywanie przeciwstawnych stanów uczuciowych i pragnień w stosunku do tych samych osób, przedmiotów lub sytuacji określane jest mianem ambiwalencji. Jest to zjawisko normalne i powszechne w sytuacji podejmowania wyboru. Pacjenci zgłaszający się do dietetyka często z jednej strony chcą zmienić swój sposób odżywiania, schudnąć, zadbać o zdrowie i prozdrowotny styl życia, z drugiej obawiają się zmiany, a stare przyzwyczajenia i tryb życia są wygodne i bezpieczne. Jest to zrozumiałe naturalne, tym bardziej, że większość decyzji, jakie podejmujemy w życiu, wiąże się zarówno z kosztami jak i korzyściami.
- Nie ma prostej drogi do zmiany.
Warto też pamiętać o tym, że wszelkie zmiany, także dotyczące nawyków żywieniowych, często zachodzą w sposób nielinearny. Osoba, która przez miesiąc przestrzegała zasad racjonalnego żywienia może nagle powrócić do starych nawyków. Nie oznacza to porażki - jest to jeden z etapów zmiany. Każde odstępstwo od stosowania diety jest źródłem informacji o tym, co przeszkadza, a co pomaga we wprowadzaniu nowego sposobu żywienia, co jest mocną stroną, a jakie obszary wymagają większej uwagi.
- Motywacja powstaje w relacji.
Kolejnym ważnym aspektem motywacji jest to, że gotowość do zmiany nie jest stałą cechą pacjenta. Osoba początkowo „zmotywowana” może z czasem stracić swoją motywację, a początkowo „niezmotywowana” może nabrać silnej wewnętrznej motywacji. Nie ma ludzi niezmotywowanych, pytanie brzmi: do czego dana osoba jest zmotywowana? Konsultacja dietetyczna może posłużyć jako szukanie motywacji danego pacjenta wśród jego potrzeb, celów i wartości.
Dialog Motywujący - jak wygląda język zmiany?
Powyższe informacje na temat motywacji są punktem wyjścia dla metody pracy zwanej Dialogiem Motywującym (DM). DM to oparty na współpracy, zorientowany na cel sposób komunikowania się, zwracający szczególną uwagę na język zmiany. Ma on w zamierzeniu umocnić osobistą motywację i zobowiązanie do osiągnięcia konkretnego celu poprzez wydobycie i zbadanie u osoby jej własnych powodów do zmiany w atmosferze akceptacji i troski.
Duch DM - współpraca, wywoływanie i autonomia
- Współpraca
Ważnym zadaniem specjalisty podczas współpracy z pacjentem jest stworzenie dobrej atmosfery, w której osoba będzie mogła poczuć się bezpiecznie, dlatego też w Dialogu Motywującym istotna jest filozofia bycia z drugą osobą, tak zwany duch DM, składający się z 3 aspektów. Jednym z nich jest współpraca, oznaczająca partnerską relację. Specjalista nie stawia się w relacji wyżej od pacjenta, lecz na równi z nim. W praktyce przekłada się to na specyficzny sposób prowadzenia rozmowy. W rozmowie z pacjentem specjalista powinien unikać grożenia konsekwencjami, udzielania rad czy dawania gotowych rozwiązań. Zamiast tego lepiej wspólnie z pacjentem, zadając odpowiednie pytania, szukać najlepszych sposobów, które mogą pomóc mu w przestrzeganiu zaleceń diety.
- Wywoływanie
Drugim ważnym aspektem ducha DM jest wywoływanie, czyli wydobywanie zarówno przyczyn, dla których pacjent chce zmienić sposób żywienia, jak i pomysłów w jaki sposób może to zrobić skutecznie. Jako specjaliści mamy wiele cennych rad i doświadczeń naszych pacjentów, którymi chcielibyśmy się podzielić. Jednak w DM zaczynamy od zbadania, jakie pomysły na poradzenie sobie z trudnościami ma pacjent. Dzięki temu staje się on bardziej zaangażowany w proces zmiany sposobu żywienia. Co więcej, z większym prawdopodobieństwem podąży za własnym pomysłem niż za narzuconą z zewnątrz radą. Dzięki wywoływaniu możemy również wzmacniać wewnętrzną motywację pacjenta. Naszym zadaniem nie jest „zaszczepienie” motywacji w pacjencie, ani przekonanie go, że powinien się zmienić. Odwróćmy role i podczas rozmowy pozwólmy pacjentowi przekonać nas, że rzeczywiście chce zmienić swoje nawyki żywieniowe. Poprowadźmy rozmowę w ten sposób, aby pacjent podawał argumenty przemawiające na korzyść zmiany, mówił o tym, jakie ponosi koszty aktualnego sposobu żywienia.
- Autonomia
Ostatnim aspektem ducha DM jest poszanowanie autonomii pacjenta. To tylko pacjent jest odpowiedzialny za wybór własnej drogi, jako eksperci nie możemy zmusić go do zmiany, ale możemy pomóc mu podjąć decyzję dotyczącą tego czy i na jaką zmianę w swoim stylu żywienia jest gotowy i jak chce ją wprowadzić.
Powszechne błędy w pracy z pacjentem
Jako specjalistom zależy nam, aby nasi pacjenci odnosili sukcesy w zmianie swoich nawyków żywieniowych. Jednak wiele z naszych zachowań, które prezentujemy w gabinetach mając dobre intencje, paradoksalnie może powodować, że motywacja pacjenta spada. Czego zatem unikać w pracy z pacjentem?
Dawania rad i gotowych rozwiązań. W prawdzie pacjenci często deklarują, że chcą od nas konkretnych wskazówek, jednak uniwersalne rady nie istnieją. To, co dla jednego pacjenta okazało się pomocne, może ale nie musi zadziałać u innego. Dlatego zamiast od razu dawać gotowe rozwiązania, lepiej wspólnie z pacjentem rozważyć różne opcje i możliwości dopasowane do niego i jego sytuacji. Angażowanie pacjenta w wymyślanie rozwiązań pozwala także uniknąć gry w „tak, ale…” (dietetyk: „Najlepiej gdyby pani przygotowywała sobie posiłki dzień wcześniej i brała je w pudełkach do pracy”; pacjentka: „Tak, ale ja mam małe dzieci i często nie mam czasu na przygotowanie posiłków”).
Zaszczepiania motywacji. Zwłaszcza w sytuacjach, gdy trafiają do nas pacjenci zapisani przez zatroskanych bliskich lub przysłani przez lekarza (czyli osoby z motywacją zewnętrzną), możemy chcieć i próbować uświadomić pacjenta, że jego sytuacja zdrowotna jest poważna, jego żywienie wymaga zmiany bo jeśli nie zmieni swojego żywienia mogą grozić mu poważne konsekwencje. Paradoksalnie taka strategia powoduje, że pacjent zazwyczaj zaczyna przejawiać opór, czyli niechęć do zmiany. Podczas rozmowy lepiej zadawać pytania i pozwolić pacjentowi podawać argumenty przemawiające za tym, że zmiana sposobu żywienia jest potrzebna. Dlaczego? Bo ludzie najbardziej wierzą w to, co sami mówią. Zatem zamiast straszyć pacjenta „Jeśli nie zmieni pan sposobu żywienia za kilka lat grozi panu cukrzyca”, lepiej zapytać „Jak pan myśli, jak będzie wyglądało pana zdrowie za 2 lata, jeśli nie zmieni pan swojego odżywiania?”
Powyżej opisano jedynie ogólnie wskazówki dotyczące sposobu pracy z pacjentem w podejściu Dialogu Motywującego, jednak mogą okazać się one pomocne podczas prowadzenia konsultacji zarówno z pacjentami, którzy przestrzegają zaleconej diety jak i z osobami, którym wprowadzenie nowych nawyków żywieniowych sprawia większą trudność. Ten styl pracy służy budowaniu atmosfery akceptacji i współpracy, a także zwiększeniu zaangażowania pacjenta w zmianę.
Literatura:
Miller, W. R., Rollnick, S. (2010). Wywiad Motywujący. Jak przygotować ludzi do zmiany. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Rollnick, S., Miller, W. R., Butler, C. C. (2010). Wywiad motywujący w opiece zdrowotnej. Warszawa: Academica Wydawnictwo SWPS.
Rosengren, D. B. (2013). Rozwijanie umiejętności w dialogu motywującym. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
