Wybrane składniki odżywcze oraz ich wpływ na zdrowie kobiet w ciąży i niemowląt

 

Poniżej przedstawione zostanie pięć niedoborowych składników odżywczych – kwas foliowy, jod, żelazo, DHA i witamina D o udowodnionym naukowo i długofalowym działaniu na rozwój płodu. Składniki te dostarczane podczas unikatowego okresu ciąży oraz w ciągu dwóch pierwszych lat życia mogą zadecydować o przyszłym zdrowiu i dalszym prawidłowym rozwoju dziecka. Pierwsze 1000 dni życia ma kluczowe znaczenie, wpływając na życie i stan zdrowia człowieka. Tylko dodatkowa suplementacja przytoczonymi składnikami odżywczymi stanowi gwarancję prawidłowego rozwoju i wzrostu dziecka.

 

Kwas foliowy – 1 kg szpinaku na dobę?
 

Podaż 400 mikrogramów syntetycznego kwasu foliowego kobietom w okresie prekoncepcyjnym zapobiega wadom rozwojowym, szczególnie cewy nerwowej, u ich dzieci. Ponadto, wykazano także wpływ kwasu foliowego na redukcję ryzyka przedwczesnego porodu. Podczas ciąży suplementacja kwasem foliowym jest niezbędna. Kobieta w ciąży, aby dostarczyć rekomendowaną dawkę kwasu foliowego, czyli 400 mikrogramów, musiałaby codziennie spożywać ok. 1kg szpinaku. Z tego względu, zalecane jest włączenie metylowanej formy kwasu foliowego.

 

Jod w ciąży i w trakcie laktacji
 

Jod wchodzi w skład hormonów tarczycy; tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3), które są niezwykle ważne podczas okresu rozwoju mózgu i układu nerwowego płodu, a także w pierwszych latach życia dziecka. Niedobór jodu podczas ciąży oraz niedoczynność tarczycy u ciężarnej mają negatywny wpływ na wczesny rozwój mózgu i układu nerwowego u płodu. Jest to najczęstsza przyczyna opóźnienia umysłowego występująca u dzieci. Umiarkowany do ciężkiego niedobór jodu podczas ciąży zwiększa również ryzyko spontanicznych poronień, obniża masę urodzeniową, a także zwiększa śmiertelność noworodków. Zapotrzebowanie na jod wzrasta o ponad 50% podczas ciąży i osiąga poziom 220-250 mikrogramów/dzień. Zmiana ta spowodowana jest głównie wzrostem stężenia T4 u matki, transportem jodu do płodu oraz wzrostem wydalania jodu z moczem. Chociaż produkcja hormonów tarczycy wraca do normy po porodzie, zaleca się także dodatkowe przyjmowanie tego pierwiastka podczas karmienia piersią.

Naczelne źródła jodu to:

• ryby
• nabiał
• owoce morza
• algi morskie
• sól jodowana
   

Spożycie jodu jest zróżnicowane pomiędzy osobami z tej samej populacji. Weganie przeważnie mają niedobory jodu w diecie, podczas gdy osoby regularnie spożywające wodorosty morskie mogą przyjmować nadmiar tego pierwiastka. WHO, UNICEF i Międzynarodowa Rada ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoboru Jodu (ICCIDD) rekomendują spożycie 220-250 mikrogramów jodu/dzień podczas okresu ciąży.

 

Żelazo ma wpływ na zdolności intelektualne dziecka
 

Niedobór żelaza jest najczęściej występującym niedoborem żywieniowym na świecie. Może wywierać to bezpośredni wpływ na uczenie się, zdolności poznawcze, inteligencję i rozwój mózgu dziecka. Przeciętne zapotrzebowanie na ten pierwiastek u kobiet wynosi 18 mg/d, zaś w okresie ciąży i karmienia piersią zapotrzebowanie wzrasta nawet prawie dwukrotnie. Zaleca się suplementację dawką 30 mg/dzień w okresie ciąży, a w przypadku kobiet ciężarnych ze stwierdzoną niedokrwistością - dawką 60-120 mg/dzień (po konsultacji z lekarzem prowadzącym ciążę). Dzieci kobiet z niedoborem żelaza są w grupie ryzyka rozwoju anemii z niedoboru żelaza, dlatego bezwzględnie muszą profilaktycznie przyjmować 2 mg żelaza/kg m.c.

 

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe – proporcja jest ważna!
 

Ciało ludzkie jest w stanie syntetyzować wielonienasycone długołańcuchowe kwasy tłuszczowe (LC PUFA), takie jak kwas eikozapentaenowy EPA, dokozapentaenowy DPA oraz dokozaheksaenowy DHA z prekursora dostarczanego w diecie – kwasu alfa-linolenowego ALA. Jednak w okresie szybkiego wzrostu i zwiększonego zapotrzebowania synteza ta może być niewystarczająca do zaspokojenia wszelkich potrzeb. Dostarczenie gotowego DHA zwiększa jego poziom w organizmie, zaś ALA i EPA mają na to niewielki wpływ. Matki, które urodziły wcześniaki, jak również bliźniaki, trojaczki i więcej dzieci w ciąży mnogiej, mają znacznie obniżony poziom DHA po porodzie, ale ilość ta zostaje również zmniejszona po każdej kolejnej ciąży. Suplementacja matki w ilości 1g DHA dziennie nie skutkuje żadnym niepożądanym działaniem na organizm. Nieznacznie wydłuża ona czas ciąży (o ok. 2 dni), co może zwiększyć masę urodzeniową o ok. 50 g. Zaburzenia w stosunku kwasów tłuszczowych omega-3/omega-6 mogą wpływać na produkcję prostaglandyn, które są odpowiedzialne za przepływ krwi przez łożysko. Suplementacja DHA może zmniejszyć ryzyko pewnych komplikacji porodowych oraz obniżyć ryzyko przedwczesnego rozwiązania (poniżej 34. tygodnia ciąży). Wyniki jednego z randomizowanych badań klinicznych mówią o 51% redukcji ryzyka porodu przedwczesnego u kobiet przyjmujących 800 mg DHA dziennie. Potrzeba zwiększonego dostarczania DHA trwa przez pierwszych 18 miesięcy życia, kiedy układ nerwowy dziesięciokrotnie zwiększa swoje rozmiary, a koncentracja DHA wzrasta tysiąckrotnie. W pracach dotyczących suplementacji DHA kobiet w ciąży i karmiących piersią wykazano pozytywny związek między poziomem DHA u niemowląt, a rozwojem układu nerwowego, co zostało potwierdzone w badaniu obserwacyjnym. Suplementację kwasem dokozaheksaenowym powiązano ze zmniejszeniem nasilenia reakcji zapalnej w organizmie i redukcją alergii, a więc wpływem na układ immunologiczny. Codzienna podaż 400 mg czystego DHA pochodzenia algowego u kobiet w II trymestrze ciąży zmniejsza częstotliwość przeziębień u miesięcznych niemowląt (o 1/4 mniejsza ilość przypadków objawów) oraz zmniejsza czas trwania choroby w wieku 1, 3 i 6 miesięcy (o 14% krótszy). Kobieta ciężarna, aby dostarczyć rekomendowaną dawkę DHA (250 mg), musiałaby dziennie spożyć puszkę tuńczyka, pół kilograma dorsza lub prawie 1 kg mintaja. Warto wspomnieć, że według EFSA, tylko dodatkowa podaż czystego DHA w ilości 200 mg ponad zalecaną dawkę DHA+EPA daje wymierne korzyści matce oraz rozwijającemu się dziecku.

 

Witamina D jako odpowiednik 15 żółtek w ciągu dnia

 

Występowanie niedoborów witaminy D jest coraz bardziej powszechne (głównie dlatego, że coraz więcej osób ma świadomość nt wykonywania oznaczeń 25(OH)D [27]). Ryzyko niedoboru podczas ciąży wzrasta zwłaszcza w okresie zimowym. Witamina D nie jest odpowiedzialna jedynie za gospodarkę wapniowo-fosforanową oraz utrzymanie prawidłowej struktury i funkcji kośćca, ale również za dojrzewanie układu odpornościowego i oddechowego u noworodków. Zalecana dawka witaminy D dla kobiet w ciąży wynosi 800-1000 j.m. na dobę od II trymestru ciąży. Jest ona wystarczająca na zabezpieczenie potrzeb matki, jak i jej potomstwa. Kobieta w ciąży, aby dostarczyć rekomendowaną minimalną ilość witaminy D, musiałaby codziennie spożyć 15 żółtek jaj, 4 puszki tuńczyka bądź 200g śledzi marynowanych. Należy pamiętać, że ze względu na zanieczyszczenie rtęcią i dioksynami, niektóre ryby nie są zalecane dla kobiet w ciąży.

 

Niebezpieczne nadmiary w diecie kobiet w ciąży i niemowląt
 

Warto wspomnieć również o hiperwitaminozach w ciąży. Nadmiar pewnych składników odżywczych może negatywnie wpływać na zdrowie dziecka. Witamina A (retinol) ma działanie teratogenne - wpływa negatywnie na rozwój płodu, w tym prowadząc do poronień. Odpowiednia ilość tej witaminy w formie beta-karotenu, czyli jej bezpiecznego prekursora, jest możliwa do dostarczenia przez spożycie zaledwie dwóch marchewek dziennie. Spożywanie o zaledwie 4,9 mg/dzień więcej witaminy E może aż dziewięciokrotnie zwiększyć ryzyko wystąpienia nieprawidłowości w rozwoju serca dziecka. Zalecana dawka tej witaminy dla kobiet w ciąży to 10 mg/dzień. Kolejnym składnikiem, którego nadmierne spożycie może mieć negatywny wpływ na rozwój ciąży jest wapń. Łatwo można dostarczyć go z dietą (produkty nabiałowe), a nadwyżka powoduje zaburzenie wchłaniania innych niezbędnych składników mineralnych, takich jak cynk, żelazo czy magnez.

 

Podsumowanie

 

Jedyny w swoim rodzaju okres ciąży i pierwszych 1000 dni życia dziecka wymaga właściwego skomponowania jadłospisu oraz ustalenia ze specjalistą potrzebnej suplementacji. Kwas foliowy, jod, żelazo, wielonienasycone długołańcuchowe kwasy tłuszczowe i witamina D stanowią najważniejsze pięć składników odżywczych mających wpływ na zdrowie kobiet w ciąży i niemowląt. Z drugiej strony, należy uważać, aby nie przedawkować witaminy A, E oraz wapnia, których nadmiar może wiązać się z komplikacjami porodowymi oraz uszkodzeniami płodu.

 

Literatura:

 

1. Blencowe H., Cousens S., Modell B., Lawn J.: Folic acid to reduce neonatal mortality from neural tube disorders. Int J Epidemiol. 2010 Apr;39 Suppl 1:i110-21. doi: 10

2. Bukowski R., Malone FD., Porter FT., et al.: Preconceptional folate supplementation and the risk of spontaneous preterm birth: a cohort study. PLoS Med. 2009 May 5;6(5):e1000061. Doi: 10

3. Zimmermann MB.: Iodine deficiency. Endocr Rev. 2009 Jun;30(4):376-408

4. Morse NL.: Benefits of docosahexaenoic acid, folic acid, vitamin D and iodine on foetal and infant brain development and function following maternal supplementation during pregnancy and lactation. Nutrients. 2012 Jul;4(7):799-840

5. Public Health Committee of the American Thyroid Association: Iodine supplementation for pregnancy and lactation-United States and Canada: recommendations of the American Thyroid Association. Thyroid. 2006 Oct;16(10):949-51

6. Zimmermann MB.: The role of iodine in human growth and development. Semin Cell Dev Biol. 2011 Aug;22(6):645-52

7. Glinoer D.: The regulation of thyroid function during normal pregnancy: importance of the iodine nutrition status. Best Pract Res Clin Endocrinol Metab. 2004 Jun;18(2):133-52

8. Zimmermann MB.: The adverse effects of mild-to-moderate iodine deficiency during pregnancy and childhood: a review. Thyroid. 2007 Sep;17(9):829-35

9. Iodine supplementation for pregnant and breastfeeding women. NHMRC Public Statement

10. Zimmermann MB.: Iodine deficiency in pregnancy and the effects of maternal iodine supplementation on the offspring: a review. Am J Clin Nutr. 2009 Feb;89(2):668S-72S

11. Pleskaczyńska A., Dobrzańska A.: Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci – standard postępowania. Standardy Medyczne/Pediatria 2011;8:33-9

12. Brenna JT., Salem N Jr., Sinclair AJ., et al.: alpha-Linolenic acid supplementation and conversion to n-3 long-chain polyunsaturated fatty acids in humans. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. 2009 Feb-Mar;80(2-3):85-91

13. Al MD., van Houwelingen AC., Hornstra G.: Relation between birth order and the maternal and neonatal docosahexaenoic acid status. Eur J Clin Nutr. 1997 Aug;51(8):548-53

14. Al MD., Hornstra G., van der Schouw YT., et al.: Biochemical EFA status of mothers and their neonates after normal pregnancy. Early Hum Dev. 1990 Dec;24(3):239-48

15. Szajewska H., Horvath A., Koletzko B.: Effect of n-3 long-chain polyunsaturated fatty acid supplementation of women with low-risk pregnancies on pregnancy outcomes and growth measures at birth: a meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Clin Nutr. 2006 Jun;83(6):1337-44

16. Herrera E.: Implications of dietary fatty acids during pregnancy on placental, fetal and postnatal development - a review. Placenta. 2002 Apr;23 Suppl A:S9-19

17. Horvath A., Koletzko B., Szajewska H.: Effect of supplementation of women in high-risk pregnancies with long-chain polyunsaturated fatty acids on pregnancy outcomes and growth measures at birth: a meta-analysis of randomized controlled trials. Br J Nutr. 2007 Aug;98(2):253-9. Epub 2007 Apr 10

18. Makrides M., Gibson RA., McPhee AJ., et al.: Effect of DHA supplementation during pregnancy on maternal depression and neurodevelopment of young children: a randomized controlled trial. JAMA. 2010 Oct 20;304(15):1675-83

19. Lauritzen L., Jørgensen MH., Olsen SF., et al.: Maternal fish oil supplementation in lactation: effect on developmental outcome in breast-fed infants. Reprod Nutr Dev. 2005 Sep-Oct;45(5):535-47

20. Lauritzen L., Hansen HS., Jørgensen MH., Michaelsen KF.: The essentiality of long chain n-3 fatty acids in relation to development and function of the brain and retina. Prog Lipid Res. 2001 Jan-Mar;40(1-2):1-94

21. Malcolm C., Mc Culloch D., Montgomery C., et al.: Maternal docosahexaenoic acid supplementation during pregnancy and visual evoked potential development in term infants: a double blind, prospective, randomized trial. Arch Dis Child Fetal Neonat Ed 2003;88:383-90

22. Tofail F., Kabir I., Hamadani JD., et al.: Supplementation of fish-oil and soy-oil during pregnancy and psychomotor development of infants. J Health Popul Nutr. 2006 Mar;24(1):48-56

23. Helland IB., Saugstad OD., Smith L., et al.: Similar effects on infants of n-3 and n-6 fatty acids supplementation to pregnant and lactating women. Pediatrics. 2001 Nov;108(5):E82

24. Helland IB., Smith L., Saarem K., et al.: Maternal supplementation with very-long-chain n-3 fatty acids during pregnancy and lactation augments children's IQ at 4 years of age. Pediatrics. 2003 Jan;111(1):e39-44

25. Innis SM.: Perinatal biochemistry and physiology of long-chain polyunsaturated fatty acids. J Pediatr. 2003 Oct;143(4 Suppl):S1-8

26. Imhoff-Kunsch B., Stein AD., Martorell R., et al.: Prenatal docosahexaenoic acid supplementation and infant morbidity: randomized controlled trial. Pediatrics. 2011 Sep;128(3):e505-12

27. Zalecenia opracowane przez zespół ekspertów. Szkoła Pediatrii, Klinika Pediatryczna. 2009;17:5117-20

28. Sloka S., Stokes J., Randell E., Newhook LA.: Seasonal variation of maternal serum vitamin D in Newfoundland and Labrador. J Obstet Gynaecol Can. 2009 Apr;31(4):313-21

29. Dror DK.: Vitamin D status during pregnancy: maternal, fetal, and postnatal outcomes. Curr Opin Obstet Gynecol. 2011 Dec;23(6):422-6

30. Smeadts HP., dr Vries Jh., et al.: High maternal Vitamin E intake by diet or supplements is associated with congenital heart defects in the offspring. BJOG 2009; 116:416-23