Rola wybranych składników w żywności na choroby układu krążenia
Choroby układu krążenia mimo intensywnego rozwoju medycyny nadal są główną przyczyną zgonów w Polsce i na całym świecie. Do najczęściej występujących zaliczyć można przede wszystkim miażdżycę, nadciśnienie, chorobę niedokrwienną serca oraz choroby żył i tętnic, w tym udar mózgu. Zaliczane są do chorób cywilizacyjnych związanych z rozwojem społeczeństwa, a wpływ na ich rozwój mają odpowiedni styl życia, w tym dieta, aktywność fizyczna i stosowanie używek.
Czynniki ryzyka wg The Framingham Heart Study
Obecność chorób układu krążenia ściśle jest powiązana z występowaniem czynników ryzyka, które zostały po raz pierwszy zdefiniowane w dużym i długofalowym badaniu The Framingham Heart Study. Czynniki te zostały podzielone na czynniki modyfikowalne, takie jak palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu, nieprawidłowy sposób żywienia, brak aktywności fizycznej, posiadanie chorób (np. nadciśnienie, cukrzyca typu 2), wysoki poziom stresu oraz czynniki niemodyfikowalne, do których zaliczyć można płeć, wiek, rasę, występowanie chorób układu krążenia w rodzinie.
W kontekście zmniejszenia ryzyka chorób układu krążenia zaleca się przede wszystkim zaprzestanie palenia tytoniu, ograniczenie spożycia alkoholu, zwiększenie aktywności fizycznej, zmniejszenie ilości stresu i unikanie stresujących sytuacji oraz poprawę parametrów laboratoryjnych. Ogromny wpływ w kontekście zarówno prewencji jak i leczenia chorób układu krążenia ma odpowiednia dieta.
Białko, tłuszcz i węglowodany – ile i w jakich ilościach?
W świecie dietetyki największe kontrowersje od dawna budzi zagadnienie dotyczące wpływu wysokiej zawartości tłuszczu, w tym nasyconych kwasów tłuszczowych w kontekście ryzyka chorób układu krążenia. Od kilku lat obserwowany jest również trend do zmniejszania ilości węglowodanów w diecie i unikania produktów zbożowych. Poglądu tego nie wspierają jednak żadne uznane towarzystwa kardiologiczne i dietetyczne. Zgodnie z ich wytycznymi zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu chorób układu krążenia rekomenduje się ograniczenie tłuszczu ogółem do 30% całkowitej energii z diety i zmniejszenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych poniżej 7% energii oraz najniższą jak tylko to możliwe do uzyskania podaż kwasów tłuszczowych typu trans. Zgodnie z zaleceniami węglowodany, szczególnie pod postacią węglowodanów złożonych pochodzących z pełnoziarnistych produktów zbożowych nie powinny ulec ograniczeniu. Zawartość białka w diecie powinna być natomiast oszacowana indywidualnie. Coraz częściej wskazuje się również na zwiększenie udziału białka ze źródeł roślinnych, a w szczególności z nasion roślin strączkowych. Należy również pamiętać, że nie ma uniwersalnych zaleceń dla wszystkich pacjentów kardiologicznych, dotyczących podaży makroskładników w diecie. W każdym przypadku należy ustalić ich udział w diecie w zależności od stanu zdrowia pacjenta i jego indywidualnych preferencji.
Nasycone kwasy tłuszczowe – kontrowersje
Ze wzglądu na różne rozbieżności w literaturze, najwięcej emocji zawsze wzbudzają zależności pomiędzy spożyciem nasyconych kwasów tłuszczowych, a występowaniem chorób układu krążenia. Faktycznie, istnieją badania, w których brakuje zależności sugerujących, że zmniejszenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie i zwiększenie spożycia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych związane jest mniejszą zapadalnością na choroby układu krążenia. Przeważająca ilość dobrze zaprojektowanych metaanaliz dowodzi jednak, że istotne jest nie samo ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie, ale umiejętne ich zastąpienie. Zastąpienie nasyconych kwasów tłuszczowych cukrami prostymi może tylko zwiększyć ryzyko chorób układu krążenia. Natomiast wprowadzenie do diety większej ilości wielo- i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych lub węglowodanów złożonych zawierających znaczne ilości błonnika pokarmowego, pochodzącego z pełnego ziarna, w sposób istotny zmniejszają ryzyko zachorowania na większość chorób sercowo-naczyniowych.
Błonnik pokarmowy w prewencji i leczeniu chorób układu krążenia
Bardzo ważnym składnikiem, który korzystnie wpływa na redukcję ryzyka zachorowania na większość chorób układu krążenia oraz wspomaga ich leczenie jest błonnik pokarmowy. Jego rola nie jest jednoznaczna, a mechanizmów odpowiedzialnych za jego korzystne działania jest przynajmniej kilka. Przede wszystkim wskazuje się na zdolność błonnika pokarmowego ograniczania wchłaniania tłuszczu i cholesterolu oraz na produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych. Niektóre badania wskazują, że zwiększenie spożycia błonnika o 10 gramów dziennie może być związane ze zmniejszeniem o 14% ryzyka rozwoju chorób serca oraz obniżeniem o 27% ryzyka zgonu z powodu choroby wieńcowej.
Antocyjany i ich działanie ochronne na naczynia krwionośne
Ochronny wpływ na występowanie chorób układu krążenia mają również antocyjany, które znajdują się przede wszystkim w warzywach i owocach. Jednym z zadań jakie pełnią antocyjany w organizmie człowieka jest udział w uszczelnianiu naczyń krwionośnych oraz redukcja nadmiaru wolnych rodników tlenowych. Do diety pacjenta kardiologicznego warto zatem na stałe wprowadzić owoce aronii, wiśni, czarnej porzeczki, jeżyny, żurawinę, czerwone winogrona, czarny bez, pomarańcze, rabarbar, jagody, czerwoną kapustę i cebulę. Produkty te charakteryzują się szczególnie wysoką zawartością tych związków.
Sprawdź również szkolenia dla dietetyków organizowane przez Instytut Sanvita.
Piśmiennictwo:
- Organization, World Health. Fact sheet: Cardiovascular diseases (CVDs). http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs317/en/. 2016.
- Kannel W. B., Dawber T. R., Kagan A. Factors of risk in the development of coronary heart disease - six year follow-up experience. The Framingham Study. Ann Intern Med. 1961, 55: 33-50.
- Gajewska D., Pałkowska-Goździk E., Lange E. i wsp. Standardy postępowania dietetycznego w kardiologii. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Dietetyki 2016. Journal of Dietetics . 2016, 9.
- Eckel R. H. Jakicic J. M., Hubbard V. S. i wsp. 2013 AHA/ACC guideline on lifestyle management to reduce cardiovascular risk: a report of the American College of Cardiology American/Heart Association Task Force on Practice Guidelines. Circulation. 2013
- Chowdhury R., Warnakula S., Kunutsor S. i wsp. Association of dietary, circulating, and supplement fatty acids with coronary risk: a systematic review and meta-analysis. Ann Intern Med. 2014, 18;160(6):398-406.
- de Souza R. J., Mente A., Maroleanu A. i wsp. Intake of saturated and trans unsaturated fatty acids and risk of all cause mortality, cardiovascular disease, and type 2 diabetes: systematic review and meta-analysis of observational studies. BMJ . 2015, 351:h3978.
- Mozaffarian D., Micha R., Wallace S. Effects on Coronary Heart Disease of Increasing Polyunsaturated Fat in Place of Saturated Fat: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. PLoS Med . 2010, 7(3): e1000252.
- Schwingshackl L., Hoffmann G. Monounsaturated fatty acids, olive oil and health status: a systematic review and meta-analysis of cohort studies. Lipids in Health and Disease. 2014, 13:154.
- Grooms N. K., Ommerborn J. M. Dietary Fiber Intake and Cardiometabolic Risks among US Adults, NHANES 1999-2010 . Am J Med . 2013 , 126: 1059-1067.
- Saluk-Juszczak J. Antocyjany jako składnik żywności funkcjonalnej stosowanej w profilaktyce chorób układu krążenia. Postepy Hig Med Dosw. 2010, 64: 451-458.
