Praca z matkami w okresie karmienia piersią może wydawać się dużym wyzwaniem. Zwykle słyszymy, że ten czas nie jest właściwy na stosowanie diet odchudzających, że wiąże się z ryzykiem dla produkcji mleka, ryzykiem dla dziecka, lub że odżywianie wymaga unikania wielu produktów spożywczych ze względu na ryzyko alergii albo kolek u dziecka. Ponadto bardzo powszechne jest przekonanie, że karmienie piersią niemal zawsze wiąże się ze spadkiem masy ciała u matki w wyniku zwiększonego wydatku energetycznego. Tymczasem wiedza na temat laktacji i wpływu odżywiania matki na skład produkowanego przez nią mleka daje nam coraz więcej dowodów na to, że dbanie o właściwy sposób odżywiania i redukcja masy ciała po porodzie może być prowadzona bezpiecznie, bez ryzyka dla dziecka i negatywnego wpływu na ilość mleka. Jest wręcz wskazane, aby matki karmiące piersią, mające nadmierną masę ciała miały możliwość bezpiecznego odchudzania pod okiem specjalisty.
Bezpieczne odchudzanie w czasie laktacji
Z całą pewnością należy podkreślić, że rozpoczęcie stosowania redukcji kalorycznych nie powinno zaczynać się w okresie połogu, a więc w ciągu pierwszych około 6 tygodni po porodzie. Jest to okres, w którym w organizmie kobiety cofają się zmiany związane z ciążą i porodem, to czas na rekonwalescencję, odpoczynek i zapoznanie się z nowym członkiem rodziny. Okres połogu może być dobrym okresem na rozpoczęcie ćwiczeń mięśni dna miednicy i brzucha — mobilizujących te mięśnie do aktywności po ciąży. Powinny one jednak odbywać się zawsze według wskazówek specjalisty — fizjoterapeuty lub położnej o specjalizacji uroginekologicznej.
Należy też wziąć pod uwagę, że pierwsze 2-3 miesiące po porodzie to czas stabilizacji laktacji, a więc jeśli planujemy dietę dla matki niedługo po okresie połogu, to koniecznie należy w trakcie prowadzenia wywiadu zapytać ją o laktację (początki, częstotliwość karmień), ewentualne problemy i konsultacje z doradcą lub certyfikowanym konsultantem laktacyjnym. Dla prawidłowego funkcjonowania karmienia piersią kluczowe jest właściwe i wystarczająco częste karmienie dziecka, według potrzeb (na żądanie) zarówno w dzień, jak i w nocy. W razie wątpliwości można zapytać o wskaźniki skutecznego karmienia (dostępne np. na stronach Fundacji Promocji Karmienia Piersią) i zasugerować konsultację z doradcą laktacyjnym przed podjęciem postępowania dietetycznego (11).
Zapotrzebowanie energetyczne w trakcie laktacji
Normy Żywienia dla Populacji Polskiej (2017) mówią dość ogólnie o zwiększonym zapotrzebowaniu na energię w trakcie laktacji, niezależnie od masy ciała kobiety i jej aktywności fizycznej. IŻŻ zaleca, aby w pierwszym półroczu karmienia piersią zapotrzebowanie kaloryczne zwiększyć o około 500 kcal dziennie a w drugim półroczu o 400 kcal dziennie (4). Brakuje zaleceń na okres po pierwszym roku życia karmienia piersią, jeśli jest kontynuowane. Dużo wygodniejsze i bardziej praktyczne wydają się zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, 2009) mówiące o zwiększeniu kaloryczności diety o 10% w przypadku matek o niskiej aktywności fizycznej i o 20% w przypadku matek średnio lub bardzo aktywnych fizycznie. Przy ustalaniu indywidualnego zapotrzebowania kalorycznego zawsze należy wziąć pod uwagę indywidualne parametry — masę ciała przed ciążą, aktualną masę ciała, wzrost, wiek, aktywność fizyczną (10).
Według aktualnej wiedzy do podtrzymania laktacji konieczne jest zachowanie diety o kaloryczności minimum 1800 kcal dziennie, chociaż na pewno potrzebna jest indywidualizacja tego zalecenia i uwzględnienie masy ciała i wzrostu matki oraz jej aktywności fizycznej. Uważa się, że po ustabilizowaniu laktacji, w celu redukcji masy ciała bezpieczny jest deficyt kaloryczny nawet do około 500kcal/dziennie (5).
Makroskładniki
W czasie laktacji należy zwrócić uwagę szczególnie na zwiększone zapotrzebowanie organizmu matki na białko. Wynosi ono 1,2 - 1,45 g/kg masy ciała. Ilość węglowodanów i tłuszczy w diecie powinna być zwiększona proporcjonalnie do zapotrzebowania kalorycznego (1,4,6).
Witaminy i składniki mineralne
Laktacja wiąże się ze zwiększonym zapotrzebowaniem na wybrane witaminy i składniki odżywcze. Mowa w szczególności o witaminie D3, kwasach tłuszczowych DHA, jodzie, selenie i witaminie A. W praktyce należy zwrócić uwagę na witaminę D3, DHA i jod, których suplementacja jest zalecana standardowo wszystkim kobietom karmiącym piersią. Dawki zalecane to 2000 IU witaminy D3, od 200 do 600 mg DHA (w zależności od spożycia ryb) i 150-200 μg jodu (8,9). Nie zmienia się zapotrzebowanie na wapń i wynosi około 1000 mg dziennie, a jego suplementacja może być wskazana w sytuacji stosowania diet eliminacyjnych (bez białek mleka krowiego) przy trudnościach z dostarczeniem odpowiedniej ilości tego składnika z dietą (4,9). W okresie laktacji zmniejsza się za to zapotrzebowanie na żelazo, co wiąże się z brakiem cyklu miesiączkowego, jednak po powrocie miesiączkowania zapotrzebowanie wraca do około 8-9 mg/dziennie (1,4,6).
Aktywność fizyczna
Laktacja nie jest przeciwwskazaniem do podejmowania przez matkę aktywności fizycznej, a korzyści zdrowotne aktywności są jak wiadomo liczne - mniejsze ryzyko chorób dietozależnych, poprawa insulinowrażliwości, lepsze samopoczucie, wzmocnienie mięśni (bardzo przydatne w okresie opieki nad małym dzieckiem).
Podjęcie treningów po porodzie powinno być poprzedzone popołogową wizytą u lekarza ginekologa lub położnej. Jak wspomniano wcześniej, dobrym pomysłem jest też konsultacja ze specjalistą zajmującym się mięśniami dna miednicy (o specjalizacji uroginekologicznej) np. fizjoterapeutą, jako profilaktyka problemów z nietrzymaniem moczu czy rozejściem się mięśnia prostego brzucha. Umiarkowana aktywność fizyczna, podejmowana regularnie 3-4 razy w tygodniu, zarówno siłowa, jak i aerobowa w trakcie trwania laktacji jest bezpieczna zarówno dla dziecka, jak i jakości mleka produkowanego przez matkę. Wprawdzie według aktualnej wiedzy wysiłek fizyczny (treningi aerobowe o dużej intensywności) mogą wpływać na zmniejszenie zawartości wody w mleku kobiecym i zwiększeniu ilości białka i tłuszczu, ale efekt ten utrzymuje się tylko do około godziny po treningu. Nie są obserwowane wynikające z tego negatywne konsekwencje dla dziecka, ale zalecane jest uzupełnianie płynów w trakcie treningu (3,5). Wiadomo też, że regularna aktywność fizyczna (3-4 razy w tygodniu), o średniej intensywności (do 60 -70 HRmax) nie ma wpływu na skład mleka kobiecego i powinna być promowana wśród matek podobnie jak w innych grupach populacyjnych.
Wpływ diety matki na skład mleka
W praktyce ważne jest zwrócenie uwagi na dobrą jakość diety — urozmaicenie, spożywanie dużej ilości warzyw i owoców w różnych formach, odpowiednia podaż białka, błonnika i dobrej jakości tłuszczów z naturalnych źródeł (oleje roślinne, orzechy, nasiona). Podobnie jak w żywieniu innych osób, ważne jest ograniczenie tłuszczów zwierzęcych, nasyconych kwasów tłuszczowych oraz kwasów tłuszczowych typu trans, nadmiernej ilości cukrów prostych i żywności wysoko przetworzonej. Wszystkie te zalecenia wynikają jednak raczej z promowania dobrych nawyków żywieniowych i wpływu na zdrowie matki niż na skład mleka.
Skład mleka kobiecego jest w niedużym stopniu zależny od diety matki. Wiadomo, że dotyczy przede wszystkim kwasów tłuszczowych, karotenoidów, witaminy D i A, jodu i selenu. W praktyce więc stosowanie urozmaiconej i zdrowej diety, uzupełnionej o suplementację wybranych składników wymienionych wcześniej pozwala więc na odpowiednie odżywienie organizmu matki oraz produkcję mleka o optymalnym składzie dla dziecka (1,2,6,7,9).
Literatura
- Allen L.H. (2012) Maternal nutrient metabolism and requirements In pregnancy and lactation. W: Present knowledge in Nutrition edited by: Erdman J.W., Macdonald I.A., Zeisel S.H.
- Borszewska-Kornacka M.K. i wsp. 2013: Stanowisko grupy ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji. Standardy Medyczne/Pediatria T10. S.265-279
- Daley AJ, et al. Maternal Exercise and Growth in Breastfed Infants: A Meta-analysis of Randomized Controlled Trials. Pediatrics 2012. doi: 10.1542/peds.2011-2485.
- Jarosz (red) 2017: Normy żywienia dla populacji polskiej. IŻŻ
- Lovelady C. Balancing exercise and food intake with lactation to promote post-partum weight loss (Review). Proc Nutr Soc. 2011; 70(2):181-4.
- Moran V.H., Lowe N., Crossland N., Berti C., Cetin I., Hermonso M., Koletzko B., Dykes F.: Nutritional requirements during lactation. Towards European alignment of reference values: the EURRECA network. Maternal and Child Nutrition, 2010, 6 (suppl. 2), s. 39-54
- Netting M.J., Middleton M.P.H., Makrides M.: Does maternal diet during pregnancy and lactation affects outcomes in offspring? A systematic review of food-based approaches. Nutrition 30 (2014) 1225-1241
- Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących. Ginekol Pol. 2014, 85, 395-399
- Szajewska H., Horvath A., Rybak A., Socha P., Karmienie piersią. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterlogii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2016; 13: s. 9-24
- WHO 2009: Infant and young child feeding Model chapter for textbooks for medical studies and allied health professionals. http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/44117/1/9789241597494_eng.pdf?ua=1
- Nehring-Gugulska, Żukowska-Rubik, Pietkiewicz (red) Karmienie piersią w teorii i praktyce. Medycyna Praktyczna, Kraków 2012
