Maślan sodu jest dobrze znaną dietetykom cząsteczką, którą stosujemy w sytuacjach związanych z zaburzeniami funkcji przewodu pokarmowego, zwłaszcza jelita grubego. Kwas masłowy to prosta w budowie cząsteczka krótkołańcuchowego kwasu tłuszczowego, zawierająca 4 atomy węgla, a maślan sodu jest solą sodową kwasu masłowego. Kwas masłowy jest produkowany w wyniku fermentacji bakteryjnej błonnika z pożywienia, a proces ten zachodzi w jelicie grubym z udziałem bakterii butyrogennych, z m.in. rodzaju Clostridium spp., Eubacterium spp., Fusobacterium spp., Butyrivibrio spp., Roseburia spp. To właśnie fermentacja bakteryjna jest głównym źródłem kwasu masłowego w naszym organizmie, którego dobowa produkcja może wynosić nawet do 10 000 mg [1,2].
Najczęściej można spotkać się z zalecaniem stosowania maślanu sodu jako wsparcia żywieniowego w sytuacji występowania stanów zapalnych w jelicie, obserwowanych w przebiegu m.in. SIBO, IBS, nieswoistych stanów zapalnych jelit czy chorób takich jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohne’a czy choroba uchyłkowa jelit [3-7].
Czy zastosowanie maślanu sodu w powyższych sytuacjach wyczerpuje udowodnione badaniami wskazania? Rozważając włączenie suplementacji maślanem sodu należy przede wszystkim wziąć pod uwagę pierwotną przyczynę jego niedoboru w jelicie i wskazać możliwe konsekwencje tego niedoboru u pacjenta. Należy pamiętać również, że rozwinięcie choroby, czy uciążliwych objawów jest poprzedzone najczęściej długim, bezobjawowym stanem zaburzeń mikrobioty jelitowej, która bezpośrednio przyczynia się do wielu zaburzeń (np. SIBO).
Kiedy w organizmie może wystąpić niedobór maślanu sodu?
Maślan sodu należy stosować w sytuacjach, w których podejrzewamy jego niedobór. Istnieje wiele czynników, które mogą wpływać niekorzystnie na ilość maślanu w jelicie grubym przyczyniając się do jego niedoboru. Do najważniejszych należą:
- Dysbioza jelitowa, czyli zubożenie rodzajowe mikroflory jelitowej, które może być połączone ze zmniejszeniem lub zwiększeniem ilości niektórych rodzajów bakterii. W przypadku zmniejszenia ilości bakterii butyrogennych endogenna produkcja maślanu sodu może być niewystarczająca - nawet w przypadku prawidłowej diety o odpowiedniej zawartości błonnika. Ponadto zaburzenie mikroflory jelitowej i zaburzenia jelitowe mogą skutkować nadmiernym stanem zapalnym w obrębie jelita, co wiąże się z większym zapotrzebowaniem na maślan sodu.
- Nieodpowiednia dieta, w tym uboga w błonnik. W przypadku braku odpowiedniej ilości błonnika w diecie bakterie symbiotyczne nie mają wystarczającej ilości substratu do produkcji kwasu masłowego. Sytuacja taka może wystąpić w sytuacji diety z ograniczeniem błonnika, która najczęściej stosowana jest w okresie zaostrzeń chorób takich jak nieswoiste stany zapalne jelit, IBS, choroba Leśniowskiego-Crohne’a, choroba uchyłkowa jelit, a także SIBO. Wszystkie dysfunkcje w pracy jelita przebiegające z koniecznością ograniczenia błonnika w diecie (także dieta LOW FODMAP) wymagają suplementacji maślanem. Dieta w zespole jelita nadwrażliwego jest dobrym przykładem, ponieważ pacjenci z IBS często źle tolerują przynajmniej wybrane rodzaje błonnika, zatem u tych pacjentów ryzyko niewystarczającej produkcji maślanu z jednoczesnym zwiększonym zapotrzebowaniem jest szczególnie wysokie. Dieta w okresie okołooperacyjnym często jest ograniczona w błonnik i również jest to wskazaniem do stosowania maślanu sodu.
Co przyczynia się do zwiększonego zapotrzebowania na maślan sodu?
Poza niewystarczającą produkcją maślanu możemy mieć do czynienia z sytuacją zwiększonego zapotrzebowanie na maślan sodu. Może to być powiązane z następującymi sytuacjami:
- przyjmowanie leków takich jak: antybiotyki, inhibitory pompy protonowej, leki przeciwdepresyjne, leki hormonalne i inne,
- zabiegi chirurgiczne w obrębie jelit,
- biegunki infekcyjne (w tym biegunki podróżnych) i nieinfekcyjne,
- zaostrzenie istniejącej choroby w obrębie jelita (np. choroba Leśniowskiego-Crohne’a, IBS),
- zabiegi w okolicy jamy brzusznej np. radioterapia,
- leczenie onkologiczne – chemioterapia,
- palenie papierosów, alkohol.
Zwiększone zapotrzebowanie na maślan w sytuacjach stanów zapalnych, czy w trakcie leczenia onkologicznego lub w okresie okołooperacyjnym wiąże się z nasileniem procesów zapalnych i intensyfikacją endogennych procesów związanych z regeneracją jelit. Maślan sodu intensyfikuje proliferację zdrowych komórek i hamuje namnażanie nieprawidłowych komórek (poprzez regulację ekspresji genów, co jest znane jako paradoks maślanu).
Kiedy i jak suplementować maślan sodu? Jakich efektów można się spodziewać i w jakim czasie?
Wszystkie powyższe sytuacje, którym towarzyszy niedobór maślanu lub zwiększone zapotrzebowanie na ten składnik diety wymagają jego suplementacji, gdyż maślan obecny w żywności nie dociera do jelita grubego (jest szybko wchłaniany i metabolizowany w organizmie).
Należy suplementować taką formę maślanu, która ma udowodnione działanie w obrębie jelita grubego, gdyż suplementy niezbadane, bez odpowiedniej formulacji nie będą dostarczały maślanu do miejsca, w którym jest wykorzystywany. Przykładem maślanu o udowodnionej skuteczności działania jest maślan sodu w postaci mikrootoczkowanej MSB® - formie, która została opatentowana w Polsce, w 2011 roku i posiada badania u pacjentów potwierdzające skuteczność preparatu. Składnik ten wykazywał korzystne oddziaływanie na kondycję jelit, jakość życia pacjentów w badaniach przeprowadzonych łącznie na ponad 3300 osobach cierpiących na dolegliwości jelitowe. W badaniach wykazano m.in. korzystny wpływ maślanu na dolegliwości związane z bólem brzucha, biegunką i zaparciami. Interwencja żywieniowa dotyczyła dawek od 150 mg do 1,5 g maślanu sodu dziennie. [8-13]
Wysokość stosowanych w badaniach dawek sugeruje duże bezpieczeństwo stosowania maślanu, a wachlarz korzyści z jego suplementacji, szeroko już opisany w literaturze wciąż podlega badaniom. Maślan, szczególnie mikrootoczkowany, występujący w postaci żywności specjalnego przeznaczenia medycznego Intesta® będzie bezpiecznym wyborem jako element wsparcia żywieniowego u osób z chorobami jelit.
Artykuł powstał przy współpracy z firmą Biolek sp. z o.o.
Bibliografia:
- Banasiewicz T. et al.: Clinical aspects of sodium butyrate application in dietary treatment of bowel diseases. Przegląd Gastroenterologiczny 2010; 5 (6): 329–334
- Borycka-Kiciak K. et al.: Butyric acid – a well-known molecule revisited. Przegląd Gastroenterologiczny 2017;12(2):83-89
- Hodgkinson K. et al. Butyrate’s role in human health and the current progress towards its clinical application to treat gastrointestinal disease. Clin Nutr. 2023 Feb;42(2):61-75
- Salvi PS. et al. Butyrate and the Intestinal Epithelium: Modulation of Proliferation and Inflammation in Homeostasis and Disease. Cells. 2021
- Martin-Gallausiaux C. et al.: SCFA: mechanisms and functional importance in the gut. Proc Nutr Soc. 2021 Feb;80(1):37-49
- Canani R. et al.: Potential beneficial effects of butyrate in intestinal and extraintestinal diseases. World J Gastroenterol. 2011 Mar 28;17(12):1519-28.
- Siddiqui MT. et al.: The Immunomodulatory Functions of Butyrate. J Inflamm Res. 2021 Nov 18;14:6025-6041.
- Krokowicz L. et al. Microencapsulated sodium butyrate administered to patients with diverticulosis decreases incidence of diverticulitis—a prospective randomized study. Two-centre, parallel, double blinded, randomized, placebo-controlled, per-protocol clinical: Int J Colorectal Dis Dec 2013
- Tarnowski W. et al.: Wyniki leczenia zespołu jelita nadwrażliwego z zastosowaniem kwasu masłowego – raport wstępny. Gastroenterologia praktyczna, 1/2011
- Banasiewicz T. et al.: Quality of life and clinical symptoms in patients with irritable bowel syndrome receiving complementary treatment with protected sodium butyrate. Gastroenterologia Praktyczna 5/2011.
- Banasiewicz T. et al.: Microencapsulated sodium butyrate reduces the frequency of abdominal pain in patients with irritable bowel syndrome. Colorectal Disease 2012; The Association of Coloproctology of Great Britain and Ireland. 15, 204-209
- Lewandowski K. et al.: Skuteczność maślanu sodu w postaci mikrootoczkowanej w łagodzeniu objawów u pacjentów z zespołem jelita nadwrażlliwego. Przegląd Gastroenterologiczny 2022;17(1):28-34.
- Panufnik P. . et al.: The effects of sodium butyrate supplementation on the severity of abdominal symptoms and carbohydrate metabolism in patients with type 2 diabetes – preliminary data, 2023, October, UEG Journal, vol 11. Issue 8
