Aktywność fizyczna w cukrzycy - postępowanie dietetyczne
W historii sportu można spotkać wielu wybitnych sportowców, którzy sięgali po najwyższe laury pomimo stwierdzonej cukrzycy. W skład tej grupy sportowców wchodzą m.in. Gary Hall Jr. ( amerykański pływak, multimedalista olimpijski), Billie Jean King ( tenisistka mająca na koncie 39 wygranych szlemów), Steve Redgrave ( Brytyjski wioślarz, zdobywca 5 złotych medali na 5 kolejnych Igrzyskach Olimpijskich) czy też Michał Jeliński (Polski wioślarz, złoty medalista olimpijski i wielokrotny mistrz Świata). Przykładów można by podawać wiele, co tylko potwierdza, że cukrzyca nie wyklucza osób z uczestniczenia w sporcie nawet na najwyższym poziomie. Ze względu na to, że cukrzyca typu II najczęściej dotyczy osób z nadwagą lub otyłością i wynika z nieprawidłowego stylu życia bardzo rzadko spotyka się profesjonalnych zawodników właśnie z drugim typem cukrzycy. Zawodnicy Ci najczęściej uprawiają dyscypliny, w których ilość tkanki tłuszczowej odgrywa mniejszą rolę, np. miotacze w lidze baseball’owej. Wśród większości profesjonalnych zawodników dominuje cukrzyca typu I.
Wysiłek fizyczny, a cukrzyca
Wielokrotnie wykazano już, że regularny wysiłek fizyczny o minimum umiarkowanej intensywności bez względu na swój charakter poprawia kontrolę glikemii, wrażliwość insulinową i zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Warto również podkreślić, że pozytywnych zmian możemy oczekiwać niezależnie od powodzenia strategii mającej na celu redukcję tkanki tłuszczowej. Każdy rodzaj wysiłku jest bodźcem stymulującym do zwiększonego wychwytu glukozy i jej utylizacji przez komórki mięśniowe. Podwyższona wrażliwość insulinowa może być zwiększona przez kolejne 12-15 godzin po treningu, a okres ten może ulec wydłużeniu przy regularnym treningu. Prowadzi to do poprawy procesów, w które zaangażowana jest insulina, tj. wychwytu glukozy przez większość komórek organizmu, hamowania uwolnienia glukozy, z komórek wątroby, ułatwiania syntezy białek w komórkach organizmu czy stymulację resyntezy glikogenu mięśniowego po zakończonym wysiłku fizycznym. Niezmiernie istotne jest jednak edukowanie zawodnika o możliwości wystąpienia hipo- lub hiperglikemii przy wysiłkach o średniej do wysokiej intensywności, zwłaszcza wśród zawodników stosujących insulinoterapię.
Hipoglikemia
Najczęściej hipoglikemia spotykana jest u zawodników z cukrzycą typu I, najczęściej wśród dzieci i młodzieży. Najważniejsza wydaje się być umiejętność wczesnego rozpoznania hipoglikemii przez samego zawodnika lub osobę z jego otoczenia. Do symptomów hipoglikemii zaliczamy wzmożone pocenie się, głód, niepokój, nudności i dezorientację, tachykardię, drżenie, zaburzenia koordynacji, zawroty głowy, osłabienie i zmęczenie. Symptomy te można łatwo pomylić i często maskowane są przez fizjologiczne efekty wysiłku, co w wielu przypadkach utrudnia prawidłowe rozpoznanie. Do przyczyn hipoglikemii zaliczyć można:
Zbyt duża dzienna podaż insuliny
Błędy w stosowanych dawkach
Wzrost intensywności wysiłku
Wzrost czasu trwania wysiłku
Niewystarczająca ilość węglowodanów lub opóźnienie w ich spożyciu
Spożycie alkoholu podczas lub bezpośrednio po wysiłku
Warto więc edukować zawodników i opracowywać z nimi indywidualne strategie żywieniowe, które będą polegały na dopasowaniu dawki insuliny i jej czasu podania w zależności od rodzaju planowanego wysiłku oraz odpowiedniej podaży węglowodanów przed, w trakcie oraz bezpośrednio po zakończeniu wysiłku. W sytuacji, kiedy zawodnik nie zmniejszył dawki insuliny przed wysiłkiem, prawdopodobnie konieczne będzie spożycie węglowodanowej przekąski minimalizującej ryzyko hipoglikemii. Kiedy dojdzie do stwierdzenia hipoglikemii w trakcie trwania wysiłku fizycznego powinien on zostać natychmiast przerwany i należy monitorować poziom glukozy we krwi w 15 minutowych odstępach czasu do momentu kiedy wynik będzie wynosił powyżej 80 mg/dL. W taki wypadku zaleca się spożycie 15 g. łatwo przyswajalnych węglowodanów, które znajdziemy m.in. w łyżce cukru stołowego, 3 szt. cukierków nimm2, 5 szt. mentosów owocowych, ½ garści Skittles czy ½ żelu dla sportowców.
Cukrzyca typu I
Ogólne zalecenia żywieniowe dla sportowców z cukrzycą na okres treningu i zawodów nie różnią się od zaleceń dla sportowców zdrowych. Dieta u zawodników z cukrzycą typu I powinna bazować na produktach bogatych w węglowodany i ubogich w tłuszcze. Diety niskowęglowodanowe nie są zalecane w leczeniu cukrzycy (Dietitians Association of Australia, 2006) oraz mogą obniżać zdolności wysiłkowe sportowców, a także upośledzać ich regenerację. Dawkowanie insuliny wśród osób z cukrzycą typu I należy dopasować indywidualnie, biorąc pod uwagę czas rozpoczęcia i długość jednostki treningowej, jej rodzaj, intensywność oraz czas spożycia ostatniego posiłku przed wysiłkiem. Nie można również zapominać o regularnym monitorowaniu poziomu glukozy we krwi i obserwacji zmian w zależności od rodzaju spożytego posiłku i insuliny w celu uniknięcia hipo- lub hiperglikemii. W wyniku podejmowania aktywności fizycznej obserwuje się konieczność zmniejszenia dawek insuliny o 15-40% w ciągu dnia, co jest powiązane z większą wrażliwością tkanek na insulinę.
Zobacz również: Diabulimia - o pacjentach z zaburzeniami odżywiania w gabinecie dietetyka
Węglowodany u sportowców z cukrzycą
Zalecenia dotyczące spożycia węglowodanów przed, w trakcie oraz po wysiłku u zawodników z cukrzycą typu I nie różnią od zaleceń dla osób zdrowych. Spożycie węglowodanów powinna wynosić 3-12 g/kg MC/dobę, a ich ilość uzależniona jest od objętości, intensywności i celu sesji treningowej, a także od zapotrzebowania energetycznego, beztłuszczowej masy ciała i własnego doświadczenia treningowego. Możliwe jest stosowanie strategii żywieniowych mających na celu superkompensację glikogenu mięśniowego, jednak tylko u zawodników z prawidłową kontrolą glikemii i należy wówczas pamiętać o regularnym sprawdzaniu poziomu glukozy we krwi i odpowiednim dostosowaniu dawek insuliny. Ponadto w okresie startowym tak jak u zdrowych zawodników zaleca się spożycie ostatniego dużego, pełnowartościowego posiłku na 3-4 h przed wysiłkiem oraz węglowodanowej przekąski (1g węglowodanów/kg MC) na godzinę przed startem. W trakcie wysiłku podobnie jak u zdrowych osób zaleca się dostarczenie 30-90 g węglowodanów na godzinę, co będzie uzależnione m.in. od rodzaju wysiłku, czasu jego trwania, podaży insuliny przed wysiłkiem oraz stężenie glukozy we krwi przed rozpoczęciem wysiłku. Bezpośrednio po zakończeniu długotrwałego wysiłku (>90 min.) zaleca się spożycie 1,5 g węglowodanów/kg MC oraz powtórzenie tego schematu 1-2 h później. Nie należy zapominać o regularnym sprawdzaniu stężenia glukozy we krwi co 1-2 h po zakończeniu wysiłku, aby w razie wystąpienia hipoglikemii podjąć stosowne działania.
Zobacz również: Węglowodany w okresie powysiłkowym Węglowodany po treningu - Vitargo
Aktywność fizyczna w cukrzycy typu II
Jak wiadomo wysiłek fizyczny prowadzi do poprawy kontroli glikemii, redukcji poziomu hemoglobiny glikowanej, podnosi wrażliwość insulinową, a także zmniejsza ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych. W celach profilaktycznych The American Dietetic Association zaleca osobom z cukrzycą typu II 150 min./tydz. wysiłku fizycznego o umiarkowanej intensywności (50-70% Hrmax) rozbitego na 3 dni, pomiędzy którymi nie może występować więcej niż 2 dni przerwy i/lub 90 min./tydz. wysiłku o wysokiej intensywności (>70% Hrmax). W przypadku wysiłku oporowego zaleca się 3 treningi w tygodniu, w systemie full body workout, ze szczególnym uwzględnieniem dużych grup mięśniowych, wykonując 3 serie po 10 powtórzeń z obciążeniem dobieranym indywidualnie. Warto jednak pamiętać, że niezależnie od ogólnych zaleceń rodzaj, intensywność i czas trwania aktywności fizycznej należy dostosowywać indywidualnie do preferencji i stanu zdrowia cukrzyka.
Podsumowanie
Ogólne zalecenia żywieniowe dla zawodników z cukrzycą nie różnią się od zaleceń dla zawodników zdrowych. Głównym celem jest dostarczenie odpowiedniej ilości energii i składników odżywczych dostosowanych do obciążeń treningowych i celów sylwetkowych oraz dostosowanie odpowiednich dawek leków. Schemat żywienia powinien być podobny ilościowo każdego dnia, a odpowiednie rozłożenie posiłków i przekąsek pozwoli na utrzymanie prawidłowej glikemii. W przypadku wysiłków tlenowych >60 min zaleca się dostarczanie węglowodanów w postaci przekąsek lub płynów, co zapobiega hipoglikemii. Decydując się na wdrożenie strategii ładowania węglowodanami należy dostosować dawki insuliny indywidualnie do reakcji zawodnika i zastosowanej metody ładowania oraz bezwzględnie pamiętać o konieczności wyrównania glikemii przed wdrożeniem powyższej strategii. W przypadku kiedy stężenie glukozy we krwi wynosi >13-14 mmol/l lub kiedy obecne są ketony zawodnik nie powinien podejmować wysiłku fizycznego. Każda osoba z cukrzycą powinna być świadoma, że jest odpowiedzialna za poziom glukozy we krwi, stąd zawsze cukrzycy powinni posiadać produkt bogaty w łatwo przyswajalne węglowodany. Ponadto każda osoba podejmująca aktywność fizyczną powinna posiadać bransoletkę lub inny dodatek informujący osoby postronne o swojej chorobie.
Obejrzyj również filmik ze skrótem z webinaru dotyczącego Postępowania dietetycznego w cukrzycy i chorobie refluksowej osób aktywnych fizycznie, realizowanego w ramach certyfikowanych szkoleń Instytutu Edukacji Żywieniowej.
